Ime Palilula javlja se prvih godina pretprošlog veka i odnosi se na “selo smešteno na četvrt sata hoda” od grada opasanog šancem. 0 poreklu imena nema pouzdanijih podataka. Zapisana sećanja iz 1840. kažu da je na jednom direku bila nacrtana lula koja je objašnjavala namernicima da tu mogu slobodno pušiti, pa se pretpostavlja da otuda potiče njen naziv. Beograd je 1860. bio podeljen na šest kvartova, a jedan od njih je bio i palilulski, koji je posle tri decenije postao najveći, sa 10 563 Beograđanina.
Danas je opština Palilula najveća u Beogradu, obuhvata 45000 ha, sa 250000 stanovnika. Palilula je administrativno formirana 1956. na desnoj i levoj obali Dunava koje povezuje Pančevački most.
Arheološka iskopavanja pokazuju da su blizina reke i plodna zemlja njenih obala oduvek privlačile ljude da se tu zadržavaju i bore za opstanak. Međutim, Palilula tek u vreme kneza Miloša postaje selo. Knez Miloš je raselio Savamalce, besplatno im podelivši placeve “kod sela Palilule”, ispod napuštene Batal-džamije (na mestu današnje Savezne skupštine). Beograd se postepeno širio, pa su na njivama Palilule podizane nove zgrade, a preko nekadašnjih oranica prosecane su nove ulice. Stizali su žitelji iz svih krajeva Srbije i Austrougarske, a zemljoradnici su postajali kalfe i fabrički radnici. Tako je Palilula sve više prerastala u industrijsko predgrađe Beograda. Kada je hatišerifom Srbija stekla pravo da gradi škole i bolnice, Palilulci među prvima zahtevaju da se u njihovom kraju izgradi i otvori škola. Na Tašmajdanu, pri crkvi kod tadašnjeg groblja, nastala je treća po redu beogradska osnovna škola. Takođe, na predlog tadašnjeg direktora beogradske gimnazije, 1870. otvorena je i palilulska, u početku, polugimnazija, koja je nepunih šest godina kasnije prerasla u potpunu gimnaziju. U to vreme radi i viša škola za žensku decu. Danas na Paliluli postoji trideset predškolskih objekata, četrnaest osnovnih, šest srednjih škola, tri više i osam fakulteta.
Palilula je bogata i raznovrsnim sportskim programima, od rekreativnog, do vrhunskog profesionalnog sporta. Sportsko-rekreativni centar “Tašmajdan” jedno je od najznaćajnijih sportskih stecišta mladih sa svojim stadionom (košarka, tenis, atletika, karate, aikido…); otvorenim i zatvorenim bazenom (plivanje vaterpolo, umetničko plivanje, skokovi u vodu, ronilački sport, fitnes, bodi-bilding…); dvorana za zimske sportove “Pionir” (umetničko klizanje, hokej) i hala “Pionir” (košarka, odbojka, ritmička gimnastika, džudo, stoni tenis…). Tu je i najveći otvoreni sportski objekt na teritoriji opštine – stadion OFK eograda. Postoji još mnogi sportski objekti koji pružaju mogućnost bavijenja profesionalnim i rekreativnim sportom, poput teniskih terena, košarkaških igrališta, kajak i kanu klubova, a svaki poznavalac ribolova tvrdi da se u Beogradu najbolje peca upravo na paliluLskim obalama Dunava. Izuzetan u svakom pogledu, ali minimalno iskorišćen, potencijal Palilule je Ada Huja – ekološko blago koje se prostire na više od 600 ha netaknute prirode, a nalazi se na samo desetak kilometara od centra Grada.
Očigledno, palilulski prostor “pamti” mnoge istorijske događaje, od kojih je možda najznačajniji objavljivanje hatišerifa 30. novembra 1830. na brežuljcima Tašmajdanskog parka, u blizini mesta gde su Turci, po nalogu Sinan-paše, svojevremeno spalili mošti Svetog Save. Na Paliluli se nalaze i spomenici novije istorije, kao što su Groblje oslobodilaca Beograda, Jevrejsko groblje, itd. Od značajnih arhitektonskih zdanja treba pomenuti Glavnu poštu. Univerzitetsku bibiioteku i Arhiv Srbije.
Uz opštinsku zgradu, inače zadužbinu Agnije i Mihajla Srećkovića, u Takovskoj ulici. Nalaze se i važne informativne i kulturne institucije: Radio-televizija Srbije, Dečji kulturno-obrazovni centar, Malo pozorište “Duško Radović” s večernjom scenom “Radović”. Takođe, svoje programe nude i Biblioteka “Milutin Bojić” i NU “Braća Stamenković”.
Na Paliluli su živeli i stvarali: Jova llić i sinovi Vojislav, Milutin, Dragutin i Žarko, zatim Ljuba Nenadović, Laza Lazarević, Branislav Nušić, Milan Rakić, Janko Veselinović, Uroš Predić, Đura Jakšić, Desanka Maksimović, Milan Ajvaz, Severin Bjelić, Miodrag Pavlović, Mira Alečković i mnogi drugi. Slava opštine Palilula je Markovdan, 8. maj. Ponovo se slavi od 1997.
Sedište Opštine Palilula se nalazi u zadužbini Agnije i Mihajla Srećkovića u Takovskoj ulici. U njenoj neposrednoj blizini su zgrada Radio-televizije Srbije, Dečji kulturni centar Beograd (nekadašnji Dom pionira) i jedino palilulsko pozorište – Malo pozorište “Duško Radović” za najmlađe, sa večernjom scenom “Radović” za mlade.
Na Paliluli se nalaze i spomenici novije istorije, kao što su Groblje oslobodiocima Beograda iz Drugog svetskog rata, Jevrejsko groblje i dr. Ispred zgrade tehničkih fakulteta (Arhitektonski, Građevinski i Elektrotehnički), u Bulevaru kralja Aleksandra, nalazi se spomenik Nikoli Tesli. Po Srednjoj bogoslovskoj školi “Sveti Sava”, deo Palilule na kome se ona nalazi dobio je naziv Bogoslovija, a odskoro tu se nalazi i Bogoslovski fakultet Srpske pravoslavne crkve.
Najznačajnija arhitektonska zdanja na Paliluli su svakako zgrada Glavne pošte u Takovskoj, Crkva sv. Marka, Univerzitetska biblioteka “Svetozar Marković” i Arhiv Srbije.
Tašmajdan
Najzanimljiviji deo Palilule je Tašmajdan na kome su se odigrali mnogi istorijski događaji, a ujedno je centralni gradski park lepo uređen sa mnogim sadržajima za decu i mlade. Naziv Tašmajdan potiče od Turaka, od reči taš što znači kamen i majdan što znači rudnik. Odatle se odlamao kamen od najstarijih vremena o čemu svedoče sarkofazi za rimske stanovnike varoši, koji su je nastanjivali pre dve hiljade godina. Nekoliko metara ispod zemlje “protiču” ostaci dvomilenijumski starog vodovoda. Gornji deo, a sadašnji park, dugo je bio staro groblje.
Tašmajdanske pećine, koje su nedavno otvorene za posetioce, kriju istoriju Beograda od pre dve hiljade godina do najsavremenijih dana, vremena Drugog svetskog rata kada su korišćene kao skloništa i kasnije kao jedno od prvih modernih podzemnih skloništa u Beogradu. Danas zavređuju pažnju kao spomenik ili svedok jednog prošlog vremena i predstavljaju raskošan prostor ovog grada. Iscrpnu istraživačku priču o nepoznatim podzemnim objektima ispod Beograda u kojoj je i priča o Tašmajdanu, objavili su u knjizi “Beograd ispod Beograda” (2002), novinar Zoran Lj. Nikolić i dr Vidoje D. Golubović.
Tašmajdanski park je izgrađen 1954. godine. Projekat za park su izradili arhitekte, Aleksandar Đorđević i Radomir Stupar, a plan ozelenjavanja je uradio inženjer, Vladeta Đorđević. Prostor Tašmajdanskog parka služio je i za izložbe skulptura posle kojih su se mnoge i zadržale u njemu. Tako se i danas u parku nalaze dela kao što su “Penjalica” Mire Sandić, “Tobogan”, vajara Save Sandića, “Grozdasta forma” Milije Glišića, “Zlatna šuma” delo Mire Jurišić, “Ležeći akt” delo Angeline Gatalice. Od 1989. godine u parku se nalazi skulptura “Vepar” vajara Nikole Vukosavljevića , “Pobeda” vajara Jovana Nježića, “Asocijativna figura” i “Žena koja sedi”, Ivana Sabolića i “Kućište” Ratka Vulanovića. “Don Kihot” vajara Jovana Soldatovića je postavljen početkom devedesetih godina. Spomenik Desanki Maksimović, rad Svetlane Karović-Deranić otkriven je 2007.
Na Tašmajdanu i oko njega danas se nalaze crkva Sv. Marka (nova, građena 1931-1936), Ruska crkva (1924), Glavna pošta (1934), SRC “Tašmajdan”, hoteli “Taš” i “Metropol Palace”, kafana “Madera”, Radio-televizija Srbije, Seizmološka stanica, dečiji zabavni park, spomenik Desanki Maksimović, spomenik patrijarhu Pavlu…
Crkva Svetog Marka
(Bulevar kralja Aleksandra 17)
Crkva Sv. Marka podignuta je na starom kultnom mestu. Prvobitna crkva sagrađena je tridesetih godina XIX veka, kao grobljanska crkva. Ova jednobrodna, skromno dekorisana crkva bez kubeta, srušena je u Drugom svetskom ratu. Nova crkva izvedena je po projektu arhitekata braće Petra i Branka Krstića koji su na konkursu dobili prvu nagradu. Kamen temeljac postavljen je 8. maja 1931. godine. Uslov konkursa da crkva liči na Gračanicu nije bilo moguće usaglasiti sa savremenim metodama u projektovanju. Razlike između „uzora“ i „kopije“ pojavljivale su se u programu, veličini, proporcijama, pa i oblicima. Projektanti su u svom delu sačuvali uspomenu na Gračanicu, ali su ostvarili sopstveno autorsko delo. Crkva spolja najpre deluje monumentalnošću, razuđenošću masa, bogatstvom arhitektonskih formi, potom prijatnom bojom crvenog grzanskog peščara. Elementi oblikovanja preuzeti su iz srednjovekovnog nasleđa, ali je njihov sklop originalan. Podizanje crkve pada u doba naglašene uloge Beograda kao centra države, te su u njenom fizičkom izgledu izražene dominantne ideje tokova društvenog razvoja. Zahvaljujući monumentalnim dimenzijama, kao i istaknutom prirodnom položaju, crkva Sv. Marka igra važnu ulogu u silueti Beograda.
Mesto čitanja hatišerifa iz 1830. godine, Tašmajdan
Mesto na Tašmajdanu, na kome je pročitan hatišerif 1830. godine, nalazi se uz crkvu Svetog Marka i predstavlja istorijsko svedočanstvo razvoja srpske državnosti. Humka sa koje je hatišerif pročitan, po nalogu Miloša Obrenovića, ograđena je neposredno nakon događaja, što potvrđuje da je u to vreme postojala svest o značaju ovog političkog i pravnog akta za istoriju Srba. Ovim hatišerifom sultana Mahmuda Srbija je dobila unutrašnju autonomiju, Miloš Obrenović proglašen za kneza a Srbima je omogućena sloboda vere i pravo izbora mitropolita. Na osnovu ovog akta stvorena je nova državna organizacija i započet razvoj državno-pravnih institucija što je vodilo potpunom osamostaljivanju Kneževine Srbije.
Spomenik patrijarhu Pavlu
Spomenik patrijarhu Pavlu, delo umetnika Zorana Maleša, visok je 180 cm, a s postamentom 220 cm. Izliven je u bronzi u livnici “Janković”. Spomenik je podignut uz blagoslov Njegove svetosti patrijarha srpskog Irineja, a ovaj poduhvat je sa 50.000 evra finansirala “Atlas grupa”. Smešten je na obodu Tašmajdanskog parka ispred Crkve Svetog Marka. Otkriven je u podne 15. novembra 2018, na devetu godišnjicu patrijarhove smrti.
Spomenik Desanki Maksimović
Spomenik našoj pesnikinji Desanki Maksimović podignut je 2007. godine na Tašmajdanu odmah ispred dečijeg igrališta. Desanka Maksimović uživala je u šetnji kroz Tašmajdan zbog čega joj je i posvećen spomenik. Skulptura prikazuje pesnikinju u zrelom dobu u sedećem položaju i urađena je na osnovu autorskog rada akademskog vajara Svetlane Karović-Deranić. Spomenik se nalazi između crkve Svetog Marka i restorana „Madera”, u središtu parka koji najviše posećuju deca i licem je okrenut ka Bulevaru kralja Aleksandra.
Spomenik Miloradu Paviću
Spomenik piscu Miloradu Paviću otkriven je 8.juna 2011.godine na Tašmajdanu. Vajar i profesor Univerziteta u Bakuu Natigu Alijev uradio je spomenik Paviću, visok tri metra, u sedmostrukoj oplati od bronze.
Spomen-obeležje “Zašto?”
Podignut u znak sećanja na stradale radnike Radio-televizije Srbije. U noći 23. aprila, u dva sata i šest minuta posle ponoći, NATO je u napadu na zgradu nacionalne televizije usmrtio 16 radnika RTS-a. To je bio prvi put da je medijska kuća proglašena za legitiman vojni cilj.
Spomenik Milici Rakić “Bili smo samo deca”
Spomenik Milici Rakić besplatno je uradila livnica “Jeremić”, a njen autor je Katarina Tripković. Spomenik maloj Milici Rakić nalazi se u Tašmajdanskom parku, njoj je posvećena i bista na spomeniku deci žrtvama nastradalim u NATO bombardovanju, uspomenu na prekinuto detinjstvo trogodišnje Milice koja je izgubila život u NATO agresiji na SR Jugoslaviju 1999. godine, i postala večni simbol žrtve koju je naš narod podneo u ratovima na teritoriji bivše Jugoslavije.
Spomen srpskim žrtvama stradalim u ratovima 1991 – 2000. godine
U Tašmajdanskom parku, u blizini beogradske Crkve sv. Marka, nalazi se spomen ploča s natpisom: “U spomen srpskim žrtvama stradalim u ratovima 1991 – 2000. godine na prostoru bivše Jugoslavije”. Prema podacima Međunarodnog komiteta Crvenog krsta, u tim oružanim sukobima nestalo je 34.775 osoba, razrešena je sudbina 20.125 osoba, a još se traga za 14.650 nestalih.
Skulptura Don Kihot
“Don Kihot” vajara Jovana Soldatovića je postavljen početkom devedesetih godina.
Skulptura “Zlatna šuma”
Skulptura naziva „Zlatna šuma“, autora Jurišić Mire, bronza, sa stihovima pesnika Blaža Šćepanovića: “…Jedna se ptica u svojoj pesmi skamenila, a vode se dozivaju same…”
Skulptura “Ležeći akt – Reka|Torzo”
Skulptura naziva “Reka” ili “Torzo” rad autora Angeline Gatalice, kamen, još jedna je u nizu skulptura koje trajno ukrašavaju Tašmajdanski park.
Skulptura “Proleće”
Skulptura Proleće (1957) nalazi se ispred stadiona Tašmajdan. Autor skulpture je Sava Sandić. Skulptura je imala i naziv Mladost – devojka sa golubom. Vajarsko delo je otkupila Skupština Srbije kao rođendanski poklon Josipu Brozu Titu za 67.rođendan. Skulptura je visoka 170cm.
Zgrada Seizmološkog zavoda
Zgrada Seizmološkog zavoda je građena u periodu od 1908. do 1939. godine, u četiri navrata. Kamen temeljac položen je 10. septembra 1908. godine. Prvobitni objekat izveden je 1909. godine prema projektu arhitekte Momira Korunovića, dok je radove izvodila firma Stevana Hibnera iz Beograda. Radovi su nastavljeni 1912. godine prema planovima Đure Bajalovića. Još dve intervencije iz 1926. i 1939. godine dovele su do formiranja konačnog izgleda građevine. Prvobitno, paviljon je bio standardni objekat utilitarnog karaktera, jednostavna prizemna građevina, približno kvadratne osnove, u celini sagrađena od opeke, sa čistom fasadom lišenom ukrasa. Promene koje su donela kasnija doziđivanja dovele su do stvaranja jednog novog romantičarskog duha. Lučni nadprozornici, kao i pravilan ritam zubaca nad krovnim vencem doprinose tom utisku. Zgrada Seizmološkog zavoda je objekat značajne kulturno-istorijske i arhitektonske vrednosti. Predstavlja prvo ostvareno delo istaknutog srpskog arhitekte 20. veka Momira Korunovića, najstariji javni objekat podignut na Tašmajdanu i danas jedno od obeležja Tašmajdanskog parka.
Pozorište Duško Radović
Malo pozorište “Duško Radović” je jedno od najpoznatijih i najpriznatijih pozorišta za decu i mlade u našoj zemlji. Na svom repertoaru ima igrane i lutkarske predstave namenjene uzrastu dece od jedne godine do završnih razreda osnovne škole. Malo pozorište „Duško Radović“ nalazi se na sadašnjoj adresi od 6. juna 1968. godine, kada je useljeno u prvu namenski građenu zgradu dečijeg pozorišta u Jugoslaviji, sagrađenu po nacrtu jednog od naših najcenjenijih arhitekata Ivana Antića. Otvaranje nove pozorišne kuće za decu i omladinu predstavljalo je kraj lutanja Beogradskog pozorišta lutaka. Božidar Valtrović, glumac – zaljubljenik u lutkarstvo, bio je osnivač i prvi upravnik pozorišta (1948-1950).
Dečji kulturni centar Beograd
Na inicijativu gradskog Saveta pionira, 1952. osnovan je Dom pionira, današnji Dečji kulturni centar Beograd. Zadovoljavanje potreba dece i mladih da izborom aktivnosti ispunjavaju slobodno vreme i kreativnost predstavlja jedan od osnovnih principa rada ove ustanove od njenog postanka.
Radio-televizija Srbije
Javna medijska ustanova Radio-televizija Srbije ima zadatak da informiše, obrazuje i zabavi, ali predstavlja i instituciju koja ima posebnu ulogu u društvenom, kulturnom i političkom životu Srbije. Sa svojiim televizijskim i radijskim programima, internet izdanjem, teletekstom, razgranatom mrežom dopisništava, muzičkom produkcijom (narodnim, zabavnim, džez, simfonijskim orkestrom i horovima i dečijim horom Kolibri), produkcijom nosača zvuka (PGP), izlagačkom i izdavačkom delatnošću, istraživačkom službom i dokumentacionim centrom, RTS je izrastao u značajnu ustanovu srpske kulture. Negujući vrednosti demokratskog društva, oslobođen uticaja političke pristrasnosti, RTS kao javni servis doprinosi boljem kvalitetu života svakog pojedinca i društva u celini.
Palata Glavne pošte u Beogradu
(Takovska 2 i Bulevar kralja Aleksandra 15)
Palata Glavne pošte sagrađena je u periodu od 1935. do 1938. godine, kao palata Poštanske štedionice, Glavne pošte i Glavnog telegrafa u Beogradu. U trenutku građenja to je bila najveća i najreprezentativnija poštanska zgrada u čitavoj Kraljevini Jugoslaviji, u koju su se po završetku radova, osim Glavne pošte i štedionice, uselile i druge visokodržavne insitucije: Ministarstvo PTT, Glavni radio-telegraf, Glavni telegraf i Poštanska škola. Podignuta je prema projektu iz 1930. godine, koji predstavlja kombinaciju prvonagrađenog konkursnog rešenja arhitekata Josipa Pičmana i Andreje Baranjija, u modernom stilu, i naknade razrade projekta fasada u duhu akademizma, koja je izvedena prema zamisli arhitekte Vasilija Androsova. Prilagođavanje modernog koncepta osnove građevine reprezentativnom akademskom izrazu njene spoljašnjosti odražava opšteprihvaćen stav ondašnjih vlasti da se monumentalnim karakterom javnih zdanja, oblikovanih u stilu visokog akademizma, vizuelno izrazi snaga i prosperitet nove jugoslovenske države i Beograda kao njene prestonice. Koncipirana je kao slobodnostojeći objekat sa fasadama obloženim rustično obrađenim kamenim kvaderima. Istaknuti središnji rizalit glavne fasade, osim što deli fasadno platno na dva nejednaka, asimetrična dela, odražava i unutrašnju funkcionalnu podeljenost objekta. Rizalit je tretiran kao pročelje zgrade, naglašeno glavnim portalom u zoni prizemlja, izduženim dorskim stubovima u zoni od drugog do petog sprata i karaktrističnom kulom sa satom u najvišoj zoni. Kao objekat centralne i najznačajnije poštanske institucije u Kraljevini Jugoslaviji, Palata Glavne pošte predstavlja važno svedočanstvo razvoja poštanske službe i delatnosti, od njenog osnivanja do danas. Svojim markantnim položajem na raskrsnici dveju važnih gradskih saobraćajnica, u neposrednoj blizini Narodne skupštine i kompleksa dvorova, predstavlja jedan od značajnih vizuelnih repera i izdvaja se u silueti centralne gradske zone. Monumentalnost celine i reprezentativnost spoljašnje obrade svrstavaju je među značajne primere akademske arhitekture Beograda. Kao jedino delo profanog karaktera, oblikovano prema principima akademske arhitekture, izdvaja se u stvaralačkom opusu arhitekte Vasilija Androsova.
Zgrada Pravnog fakulteta i bista Slobodanu Jovanoviću
Bulevar kralja Aleksandra 67
Zgrada Pravnog fakulteta je građena od 1936. do 1940. godine prema projektu arhitekte Petra Bajalovića, uz pomoć i razradu projekta prof.arh. Petra Anagnostija. Izvedena je u modernističkom stilu, funkcionalnog je rešenja i bezornamentalnog oblikovanja, sa naglašenom ulaznom partijom na uglu. Arhitekta Bajalović je vrednovao lokaciju koja je bila određena za podizanje zgrade Pravnog fakulteta kao ugaonu lokaciju, tako da je obratio pažnju na oblikovanje fasada ka obe ulice, a kao poseban akcenat formirao je impozantnu ulaznu partiju na uglu. Osnova zgrade ima oblik zaobljenog trougla. Ceo korpus građevine deluje veoma dinamično zbog sučeljavanja kubičnih i zaobljenih formi koje se neprekidno smenjuju, kao i velikog kontrasta mirnih fasadnih površina i monumentalne ulazne partije. Ravne fasade naglašene su jedino horizontalama plitkih potprozornih venaca. Na rizalitima prema ulici istaknute su vertikale u obliku međuprozorskih ravnih pilastera. Fasada prema parku i hotelu „Metropol“ je krajnje funkcionalistički rešena sa ravnim zidnim masama i prozorskim otvorima. Zgrada Pravnog fakulteta je delo arhitektonsko-urbanističkih vrednosti, kao ugaoni objekat izveden u skladu sa modernističkim konceptom, koji u značajnoj meri artikuliše širi prostor i kojim započinje deo kompleksa fakultetskih objekata. Kao prva građevina namenski građena za potrebe Pravnog fakulteta, jedne od najstarijih ustanova visokog obrazovanja u Srbiji, ima i kulturno-istorijsku vrednost.
Slobodan Jovanović (1869-1958) bio je srpski pravnik, istoričar, književnik, političar, profesor i rektor Beogradskog univerziteta, predsednik Srpske kraljevske akademije i dekan Pravnog fakulteta. Rođen je 1869. godine u Novom Sadu. Od sredine 1872. njegova porodica je živela u Beogradu, a 1879. Jovanović polazi u Prvu beogradsku gimnaziju koju je završio 1886. godine.
Posle boravka u Minhenu (1886/87) i Cirihu, Pravni fakultet završio je u ZZenevi 1890. godine, da bi, potom, godinu dana specijalno izučavao državno pravo u Parizu. Krajem 1891. vratio se u Beograd i u naredne dve-tri godine bio je šef Prosvetnog odeljenja Ministarstva inostranih dela u narodu poznatog kao “Propaganda”. Jovanović je 1897. godine izabran za vanrednog profesora državnog prava na Pravnom fakultetu Velike škole, a 1899. godine objavio je do tada najstudiozniju raspravu “Jovan Hadžić, srpski zakonopisac”. Za redovnog profesora Velike škole izabran je 1900, a od 1905. Beogradskog univerziteta. Za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije izabran je 4. februara 1905, a za redovnog 4. februara 1908, dok je 1914. izabran za rektora Beogradskog univerziteta. Prethodno, bio je šef Pres-biroa pri Vrhovnoj komandi Srpske vojske u Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. Učestvovao je na mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. godine, a za rektora Beogradskog univerziteta ponovo je izabran 1920/21. godine. Takođe, 1928. godine je izabran za predsednika Srpske kraljevske akademije i na toj dužnosti je ostao do 1931, a bio je i jedan od osnivača Srpskog kulturnog kluba ciji je predsednik postao 1937. Jovanović je bio profesor Pravnog fakulteta u Beogradu pune 43 godine, do penzionisanja 1940, a bio je i dugogodišnji član Odbora “Srpskog književnog glasnika” i jedan od najuticajnijih njegovih članova. Preminuo je 12. decembra 1958. godine u Londonu.
Hotel „Metropol“ – Ženski akt
(Bulevar kralja Aleksandra 69)
Hotel „Metropol“ sagrađen je između 1954. i 1958. godine i predstavlja adaptaciju nedovršene zgrade Doma Centralnog komiteta omladine Jugoslavije, koja je izvedena prema projektu arhitekte Dragiše Brašovana. Izgradnja hotela vremenski pripada trećoj fazi Brašovanovog stvaralaštva, u kojoj arhitekta pokušava da se prilagodi novim, bitno drugačijim istorijskim, arhitektonskim i stilskim opredeljenjima. Projekat savremenog i funkcionalnog hotelskog objekta predstavlja prvu modernu posleratnu zgradu ove vrste, koja teži da se nametne kao autonomna građevina nezavisno od svog urbanog ambijenta.
Hotel je zamišljen kao visoka kubična masa stereometrijskih formi, upotpunjena nižim aneksima prema ulici i parku Tašmajdan. Smirenost glavne fasade proizilazi iz njene svedene dekorativnosti, koju čini šablon linearno uokvirenih prozorskih redova. Prozorski otvori u najvišim zonama građevine oživljeni su variranjem veličine i položaja i povezivanjem u jedinstvenu celinu. Na ovom objektu Brašovan je ostvario spoj doslednog sprovođenja principa modernističke arhitekture sa funkcionalističkim zahtevima vremena u kom je objekat nastao.
Univerzitetska biblioteka „Svetozar Marković“
(Bulevar kralja Aleksandra 71)
Stvaranje književnog fonda Univerzitetske biblioteke započelo je na samom početku 20. veka, kada je Velika škola prerasla u Univerzitet i dobila knjige Srpskog seminara Filozofskog fakulteta. Inicijativa za podizanje zgrade za smeštaj ovog vrednog knjižnog fonda, potekla je od Mabel i Slavka Grujića, izaslanika Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u Vašingtonu, koji su se obratili Karnegijevom fondu za međunarodni mir namenjenom za pomoć zemljama opustošenim u ratu. Podizanje Univerzitetske biblioteke bio je veliki poduhvat koji je označio nastajanje ustanove od najvećeg značaja, za obrazovanje, nauku i kulturu čitave Srbije. Izgradnja je trajala pune četiri godine, a biblioteka je svečano otvorena 1926. godine. Palata Univerzitetske biblioteke, izvedena prema projektu arhitekata Dragutina Đorđevića i Nikole Nestorovića, predstavlja značajno ostvarenje akademizma u srpskoj međuratnoj arhitekturi. Središnji rizalit izveden je u vidu isturenog portika sa četiri korintska stuba koji nose trougaoni zabat sa simetrično raspoređenim akroterijama. U skladu s jasnom i strogom koncepcijom zgrade biblioteke jeste i njena arhitektonska plastika raspoređena oko otvora i na površini trougaonog zabata. Autor arhitektonske plastike izvedene u veštačkom kamenu bio je vajar Aca Stojanović. U vestibilu zdanja postavljena je bista Endrua Karnegija, koju je biblioteka dobila od uprave njegove zadužbine.
Zgrada Tehničkog fakulteta
(Bulevar kralja Aleksandra 73)
Zgrada Tehničkog fakulteta je građena u periodu od 1925. do 1931. godine, prema projektu arhitekata Nikole Nestorovića i Branka Tanazevića. Predstavlja prvi namenski zidan objekat za smeštaj tehničkih fakulteta. Prvobitna namena i danas je sačuvana. U zgradi su smeštena tri fakulteta iz oblasti tehničkih nauka. Posle Drugog svetskog rata, prema projektu arhitekte Mihaila Radovanovića, dozidan je treći sprat. Postavljen severoistočno od Univerzitetske biblioteke, objekat je izveden kao slobodnostojeća građevina veoma razuđene osnove sa četiri unutrašnja dvorišta. Arhitektonski je oblikovan u duhu akademizma sa dominantnim klasicističkim elementima. Monumentalnih je dimenzija, bogato obrađenih fasada sa mnoštvom arhitektonske i dekorativne plastike. Najveća pažnja posvećena je glavnoj fasadi, dok je dekorativna obrada bočnih fasada jednostavnija. Najsvedenija rešenja primenjena su na dvorišnoj fasadi. Glavnom fasadom dominira centralni rizalit sa monumentalnim stepeništem koje vodi do trodelnog ulaza. Skulpture i reljfnu plastiku na pročelju fasade radili su akademski vajari Ilija Kolarević i Ivan Lučev, dok je autor ornamentalne plastike u veštačkom kamenu Bedrih Zeleni. Zgrada Tehničkog fakulteta ima značajne arhitektonsko-stilske i urbanističke vrednosti kao jedno od najznačajnijih dela dvojice poznatih autora, izrazit primer akademskog metoda u oblikovanju i jedan od najistaknutijih objekata univerzitetskog kompleksa. Istovremeno, kao prva zgrada sagrađena za potrebe Tehničkog fakulteta poseduje i kulturno-istorijske vrednosti.
Zgrada Arhiva Srbije
(Karnegijeva 2)
Zgrada Arhiva Srbije podignuta je 1928. godine po projektu arhitekte Nikolaja Krasnova. Jedna je od retkih javnih zgrada sagrađenih upravo za ovu namenu. Projektovana je u duhu monumentalnog akademizma sa izraženom plastičnom dekoracijom na glavnoj fasadi.
U depoima Arhiva Srbije čuvaju se fondovi ustanova nastalih u Kneževini i Kraljevini Srbiji do 1918. godine, fondovi nastali u Kraljevini Jugoslaviji i pod okupacijom u II svetskom ratu, kao i lični fondovi i zbirke iz tog perioda. Oni čine izvor za proučavanje istorije Srbije od njenog stvaranja do 1941. godine. Pored fondova centralnih državnih institucija (unutrašnji poslovi i pravosuđe, spoljni poslovi, prosveta i kultura, finansije i privreda), sačuvani su i fondovi pojedinačnih ustanova u oblasti nauke, umetnosti, prosvete i kulture. Grupu ličnih i porodičnih fondova čine dokumenti koji se odnose na život i rad državnika, političara, naučnika, književnika, kulturnih i javnih radnika. Ovi fondovi imaju izuzetan značaj budući da obuhvataju građu koja je nastala delatnošću njihovih tvoraca zajedno sa prepiskom drugih ličnosti koje su igrale vidnu ulogu u društvenom životu.
Kuća Nevene Zaborski u Beogradu
(Dalmatinska 79)
Kuća Nevene Zaborski sagrađena je 1931. godine prema projektu arhitekte Milana Zlokovića, kao tip jednospratne porodične kuće sa jednim stanom, sa dnevnim boravkom u prizemlju i spavaćim sobama na spratu. U spoljnom oblikovanju, ulična fasada je simetrična i tretirana je kao glatko zidno platno u jednoj ravni iz koga su isečeni otvori. Slikarski tretman fasade naglašen je i širokim okvirom. Dekorativni elementi svedeni su na dva plitka jonska pilastra, koji uspostavljaju ritam prozorskih otvora i istuču vertikalnost čitave kompozicije, i na ornamentalni reljef postavljen na samom vrhu u osovini kuće. Dekorativni tretman fasade ukazuje na priključenje „ar deko“ arhitektonskom pokretu koji se širom Evrope održao sve do početka Drugog svetskog rata. Zlokovićevo rešenje unutrašnjeg prostora se zasniva na analizi potrebnih visina pojedinačnih prostorija koje se tretiraju kao trodimenzionalne funkcionalne jedinice. Takav postupak izveden je na osnovu metoda „Raumplana“, gde je u zatvorenoj geometrijskoj formi, funkcionalnost postignuta kroz manipulaciju volumena različitih unutrašnjih visina i trodimenzionalnim projektovanjem „prostornog plana“ kuće. Kuća Nevene Zaborski zauzima značajno mesto među brojnim stambenim objektima koje je autor realizovao u Beogradu. Ukazuje na otvaranje beogradske graditeljske scene modernim idejama tog doba i afirmisanim savremenicima i na taj način prezentuje ranu fazu razvoja Zlokovićevog i beogradskog modernizma. Istovremeno, zauzima i značajno mesto u okviru opusa jednog od najvećih autora srpskog modernizma, Milana Zlokovića.
Groblje oslobodilaca Beograda
(Ugao Ruzveltove i Preradovićeve ulice)
Groblje oslobodilaca Beograda je uređeno i otvoreno povodom desetogodišnjice oslobođenja grada, 20. oktobra 1954. godine. Na njemu je sahranjeno preko 2000 boraca (721 crvenoarmejac i 1391 borac Jugoslovenske narodne armije) palih u borbama za oslobođenje Beograda. To je prvi memorijalni kompleks uređen u Beogradu posle Drugog svetskog rata. Izveden je po projektu arhitekte Branka Bona i projektu hortikulture inženjera Aleksandra Krstića. Reljefi na monumentalnoj ulaznoj kapiji delo su vajara Radete Stankovića. Figuru Crvenoarmejca u kompleksu izradio je vajar Antun Augustinčić. Uspelo rešenje kompleksa je izvedeno jednostavnim sredstvima, nenametljivom parkovskom obradom i dobro ukomponovanim pojedinačnim i grupnim nadgrobnim pločama. Rešenje Groblja oslobodilaca Beograda anticipira mnoga kasnija uređenja sličnih memorijalnih celina.
Kuća Milutina Milankovića
(Ljubomira Stojanovića 9)
Kuća je podignuta za Milutina Milankovića, profesora Univerziteta, 1927. godine, po projektu arhitekata Svetozara Jovanovića, Petra Krstića i Mihaila Radovanovića. Predstavlja relativno skromnu gradsku vilu zidanu na osnovu tipskog projekta za kuće novoformirane Profesorske kolonije. Rešenje osnove se zasniva na tradicionalnoj shemi reprezentativnih prostorija prema ulici i sporednih prema dvorištu. Fasade su rešene jednostavno, sa erkerom, kao dominantom na I spratu. Sem kao eksponent ideje o kolonijama, odnosno vrtnim gradovima, kuća je značajna i kao delo koje su potpisale poznate beogradske arhitekte.
Prevashodni značaj objekta leži u činjenici da je u njemu živela i stvarala jedna od znamenitih ličnosti, ne samo srpske, već i svetske nauke, profesor i akademik Milutin Milanković (1879-1958), naučnik koji je objavio više od sto radova, konsekventno se bavio vektorskim metodom i prvi na Balkanu predavao Ajnštajnovu teoriju relativiteta. Njegovo naučno interesovanje se kretalo od problema nastave matematike u srednjim školama, preko građevinskih konstrukcija i reforme Julijanskog kalendara, do čuvenih geofizičkih teorija, kakva je astronomska teorija glacijalnih doba, koja ga je proslavila u svetu nauke. Bio je vanredni član SANU, dopisni član JAZU i Nemačke akademije prirodnjaka u Haleu. Njemu u čast jednom krateru na Mesecu dato je njegovo ime, kao i jednom asteroidu u Sunčevom sistemu.
Memorijalni muzej Nadežde i Rastka Petrovića
(Ljubomira Stojanovića 25)
Porodična kuća beogradske slikarke Ljubice Luković, sestre Nadežde i Rastka Petrovića, sagrađena je u periodu od 1928. do 1935. godine kao tipična kuća Profesorske kolonije.
Bogata zaostavština porodice Petrović, vezana za život i rad Mite Petrovića (1852-1911), književnika i naučnog radnika, slikarke Nadežde Petrović (1873-1915) i književnika Rastka Petrovića (1898-1949), koju je Ljubica Luković sakupila i poklonila Narodnom muzeju u Beogradu, danas čini postavku muzeja. Muzej sadrži kolekciju slika i skice Nadežde Petrović, privatnu prepisku članova porodice, zbirku umetničkih dela i predmeta koji su pripadali Rastku Petroviću, putopisne filmove, gramofonske ploče i ostale predmete koji omogućavaju sagledavanje života i stvaralaštva ovih značajnih ličnosti, bez kojih je naša skorija kulturna prošlost nezamisliva.
Poslovno-stambena zgrada Petra Jankovića
(Albanske spomenice 17)
Zgrada je građena je u periodu od 1933. do 1936. godine. Projektovao ju je arhitekta Jan Dubovi (Jan Dubový, 1892–1969) , jedan od osnivača Grupe arhitekata modernog pravca u Beogradu. Spomenička svojstva zgrade ogledaju se u veoma uspešnom arhitektonskom rešenju raznorodnih funkcija (poslovni prostor i stanovanje), kao i u oblikovnom rešenju arhitektonskog korpusa, ostvarenom u duhu čistog modernizma, koji je krajem treće decenije XX veka u Beogradu još u začetku, i kao arhitektonska misao i kao umetnički pravac. Kako se u svom autentičnom obliku sačuvao do danas, ovaj objekat je značajan za proučavanje arhitekture Beograda, kao i razvoja arhitekture u Srbiji. Osim toga, objekat predstavlja i značajno realizovano delo istaknutog autora.
Zgrada Tehničkog fakulteta
(Bulevar kralja Aleksandra 73)
Zgrada Tehničkog fakulteta je građena u periodu od 1925. do 1931. godine, prema projektu arhitekata Nikole Nestorovića i Branka Tanazevića. Predstavlja prvi namenski zidan objekat za smeštaj tehničkih fakulteta. Prvobitna namena i danas je sačuvana. U zgradi su smeštena tri fakulteta iz oblasti tehničkih nauka. Posle Drugog svetskog rata, prema projektu arhitekte Mihaila Radovanovića, dozidan je treći sprat. Postavljen severoistočno od Univerzitetske biblioteke, objekat je izveden kao slobodnostojeća građevina veoma razuđene osnove sa četiri unutrašnja dvorišta. Arhitektonski je oblikovan u duhu akademizma sa dominantnim klasicističkim elementima. Monumentalnih je dimenzija, bogato obrađenih fasada sa mnoštvom arhitektonske i dekorativne plastike. Najveća pažnja posvećena je glavnoj fasadi, dok je dekorativna obrada bočnih fasada jednostavnija. Najsvedenija rešenja primenjena su na dvorišnoj fasadi. Glavnom fasadom dominira centralni rizalit sa monumentalnim stepeništem koje vodi do trodelnog ulaza. Skulpture i reljfnu plastiku na pročelju fasade radili su akademski vajari Ilija Kolarević i Ivan Lučev, dok je autor ornamentalne plastike u veštačkom kamenu Bedrih Zeleni. Zgrada Tehničkog fakulteta ima značajne arhitektonsko-stilske i urbanističke vrednosti kao jedno od najznačajnijih dela dvojice poznatih autora, izrazit primer akademskog metoda u oblikovanju i jedan od najistaknutijih objekata univerzitetskog kompleksa. Istovremeno, kao prva zgrada sagrađena za potrebe Tehničkog fakulteta poseduje i kulturno-istorijske vrednosti.
Zgrada Vojnogeografskog instituta u Beogradu
(Mije Kovačevića 5)
Zgrada Vojnogeografskog instituta sagrađena je u periodu 1950-1954. godine, prema projektu arhitekte Milorada Macure (1914-1989), jednog od najistaknutijih predstavnika srpske i beogradske graditeljske scene posleratnog perioda. U prostorno-funkcionalnom smislu jasno se izdvajaju dve celine koje su bile namenjene dvema korisničkim institucijama. Severno krilo u kojem je smeštena Štamparija orijentisano je prema parku, dok je južno krilo, namenjeno Vojnogeografskom institutu, postavljeno prema ulici Mije Kovačevića. Primenjeni oblikovni elementi – korbizijanski fasadni raster, brisolejska podela zidnog platna, slobodno tretirana krovna ravan, prilazna rampa, skulpturalno oblikovanje funkcionalnih elemenata, slobodan tretman prizemenog dela koji se razvija po terenu – svrstavaju ovaj objekat u najranije primere beogradskog graditeljstva na kojima se prepoznaje napuštanje socrealističkih shvatanja i približavanje arhitektonskom rečniku internacionalnog stila. Vojnogeografski institut jedna je od najstarijih državnih i vojnih ustanova u Srbiji, koja svoju delatnost obavlja u kontinuitetu od 1876. godine do danas. Izgradnja novog objekta za njegove potrebe u prvim posleratnim godina govori u prilog važnosti i značaja koji je ova institucija uživala u novoformiranoj državi. Projektovanje i realizacija objekta predstavlja najreprezentativniji primer prevazilaženja arhitekture socrealizma u ranim posleratnim godinama i prvi monumentalni objekat javnog karaktera, koncipiran u skladu sa progresivnim proevropskim arhitektonskim načelima. Po pojedinim elementima karakterističnim za njegovo projektovanje i realizaciju ovo delo predstavlja pionirski rad u domaćoj posleratnoj produkciji – na njemu je po prvi put primenjen sistem sa brisolejima i postignuto jedinstvo funkcionalnih i estetskih načela, ostvarena je dosledna upotreba modularnog sistema kako u oblikovanju fasada, tako i u enterijeru. U okviru stvaralačkog opusa arhitekte Milorada Macure, građevina zauzima istaknuto mesto i oslikava autora kao ličnost progresivnih ideja i najsavremenijih shvatanja, koja su bila istovremena sa vladajućim tendencijama na evropskoj graditeljskoj sceni.
Profesorska kolonija
Naselje Profesorska kolonija je jedinstvena kulturno-istorijska celina sa kojom se Opština Palilula i Grad Beograd kao retko koji grad u Evropi može ponositi. To je gradska četvrt koju su između 1926. i 1929. godine osnovali, u njoj živeli i stvarali, više od četrdeset profesora Beogradskog univerziteta. Jezgro Profesorske kolonije koje je nastalo u periodu od 1926. do 1929. činili su delovi današnjih ulica: Ljube Stojanovića, Stojana Novakovića, Jaše Prodanovića i Račkog. U današnjim urbanističkim planovima grada Profesorska kolonija je naziv za naselje uokvireno ulicama: Cvijićevom, Bulevarom despota Stefana, Mitropolita Petra i Braće Grim.
Profesori su gradili svoje kuće kreditima Hipotekarne banke i uz pomoć Beogradske opštine. U vreme izgradnje Profesorske kolonije komunalna infrastruktura gotovo da i nije postojala. To je bio prostor izvan granica Beograda, s one strane Bulbuderskog potoka (današnja Cvijićeva ulica).
Početkom treće decenije 20. veka u Profesorskoj koloniji su živeli sledeći profesori Beogradskog univerziteta: Aleksandar Jovanović, Aleksandar Leko, Bogdan Popović, Borislav Lorenc, Vasilj Popović, Viktor Novak, Vinko Vitezica, Vinko Đurović, Vladimir Petković, Vladimir Ćorović, Dimitrije Konjev, Dragoljub Jovanović, Dušan Popović, Živko Tucaković, Živojin Đorđević, Ivan Đaja, Ivan Sviščev, Jevrem Nedeljković, Jovan Erdeljanović, Jovan Markov, Jovan Tomić, Julije Vagner, Ljubiša Glišić, Milan Budimir, Milan Dražić, Milan Luković, Milivoje Rakić, Milutin Milanković, Mladen Josifović, Nikola Saltnikov, Pavle Popović, Pavle Stevanović, Petar Bulat, Radivoje Kašanin, Roko Vuković, Siniša Stanković, Svetozar Jovanović, Tadija Pejović, Tanasije Mitrović, Uroš DŽonić, Fehim Barjaktarević i Henrik Barić.
Profesorska kolonija je ambijent kvalitetnog standarda življenja i stanovanja sa mnogo zelenila i uređenih vrtova, izraženim redom u načinu izgradnje kuća, okućnica, ograda urađenih sa istančanom pažnjom za detalje.
Jedan od najpoznatijih stanovnika Profesorske kolonije bio je Milutin Milanković, koji je živeo u ulici Ljube Stojanovića od 1926. do svoje smrti 1958. Zanimljivo je da je živeo u ulici koja nosi ime Ljubomira Stojanovića, koji je bio ministar prosvete, kada je 1909. Milutin Milanković započeo profesorsku karijeru na Beogradskom univerzitetu. Zvaničan ukaz o Milankovićevom postavljenju potpisao je Stojanović. Milanković je po profesiji bio građevinac, astronom, matematičar, geofizičar, ali iznad svega utemeljivač moderne klimatologije i klimatskog modeliranja. radeći na problemu uticaja astronomskih faktora na klimu u toku geološke prošlosti zemlje, Milanković je na egzaktan način objasnio periodizacije nastanka, razvoja i povlačenja glacijalnih faza u toku proteklih 600.000 godina. NJegovo delo “Kanon osunčavanja” unelo je revoluciju u nauku o Zemlji. Milankovićev naučni rad je omogućio egzaktno razumevanje pulsa klimatske istorije Zemlje i otvorio put ka predviđanju budućih klimatskih uslova na našoj planeti. NASA ga ubraja u desetak divova nauke o Zemlji, toponimi na nebeskim telima nose njegovo ime, jedna od budućih ekspedicija na Mars zvaće se po njemu.
Sportski objekti
Sportsko-rekreativni centar “Tašmajdan” je jedan od najznačajnijih sportskih objekata Beograda i u svom sastavu ima stadion “Tašmajdan” (košarka, tenis, atletika, karate, aikido i dr), otvoreni i zatvoreni bazen (plivanje, skokovi u vodu, ronilački sport), kao i sale za fitnes, bodi-bilding… U sklopu SRC “Tašmajdan” posluju i Ledena dvorana za zimske sportove (umetničko klizanje, hokej i dr.) i najveći pokriveni sportski objekat, ne samo na Paliluli, već i u Beogradu, Hala “Pionir” (košarka, odbojka, ritmička gimnastika, boks, džudo, stoni tenis…).
Romantičari s Karaburme – OFK “Beograd”, koriste najveći otvoreni sportski objekat na Paliluli, Omladinski stadion. Stadion ima atletsku stazu, pomoćni teren za treninge, 3 teniska terena i džudo salu. Namenjen za sledeće sportove: fudbal, atletiku, džudo, biciklizam i tenis. Stadion prima 44.000 gledalaca, tj. ima 16.000 mesta za pojedinačno sedenje, 16.000 za grupno sedenje i 12.000 mesta za stajanje. Od pratećih sadržaja ima svlačionice, klub, restoran i pres centar
BG Sportski centar Kovilovo prostire se na 26 hektara i okružen je sa 100 hektara šume. Pored Hotela “President” sa otvorenim bazenom i kongresnim centrom, nalaze se i: vrhunska strelišta za leteće mete i sporting kompakt, sportski tereni (otvoreni i zatvoreni) za fudbal, košarku, odbojku, rukomet i tenis, fitnes centar sa saunama, relaksacionom masažom i đakuzi kadama i trim staza kroz šumu. Tu su i kafe restoran i prodavnica sportske i lovačke opreme i oružja.
Mogućnost bavljenja sportom i rekreacijom pružaju i Sportski centar “Partizanski put” na Ćalijama, fudbalski tereni “Palilulca” u Krnjači i “Beograda” s Karaburme, kao i stadioni u Kovilovu, Padinskoj Skeli, Dunavcu, Lepušnici, Borči i dr. Fudbalskom klubu “BSK Borča” ustupljeno je 13,5 ha zemljišta radi razvijanja i unapređivanja sporta i rekreacije stanovnika tog dela Palilule. Treba pomenuti i manje sportske objekte poput teniskih terena “Crvena zvezda”, košarkaških igrališta u Kotežu, terena za mali fudbal u Borči, Višnjičkoj Banji, Rospi Ćupriji itd.
Dunav
Naziv Dunav na starom keltskom jeziku znači “reka”. Dunav svojim tokom od 2857 kilometara zauzima 33. mesto u svetu i drugo u Evropi, ali je prva reka po značaju za transport na evropskom kontinentu između Crne šume, gde izvire i Crnog mora, gde se uliva. Dužina dunavske obale Palilule je 60 kilometara, od kanala Karaš do Velikog Sela. Obale Dunava povezuje Pančevački most, podignut 1933, srušen 1944. i obnovljen 1946. godine, preko koga ide drumski i železnički saobraćaj.
Evropski rečni saobraćajni koridor 7 Dunavom povezuje 10 podunavskih zemalja. U obliku delte Dunav se u Rumuniji uliva u Crno more. Sliv Dunava je podeljen na tri fizičko-geografske sredine: sliv gornjeg ili alpskog Dunava, sliv srednjeg ili panonskog i sliv donjeg ili vlaškopontijskog Dunava. Krajolik i priroda duž toka Dunava u Srbiji varira od nizije do brdovitih predela i divljih kanjona, stvarajući najveličanstvenije prizore. Šume, livade i rečna obala su staništa mnogih biljnih i životinjskih vrsta. Kroz Srbiju u svom najlepšem toku, Dunav predstavlja riznicu tragova prošlih milenijuma i vekova u kulturno-arhitektonskom, kao i u smislu očuvanog biodiverziteta. Gostima Dunav predstavlja mnoštvo izazova, zbog bliskog doživljaja prirode i kulture.
U Generalnom planu Grada Beograda jedan od strategijskih ciljeva je “Dunavska orijentacija Beograda”. Dunav je jedan od dva najznačajnija saobraćajna koridora koji prolaze kroz Beograd i Srbiju. Ta orijentacija se ogleda kroz nizanje različitih privrednih, maritimnih, turističkih, rekreativnih, ali i centralnih i stambenih sadržaja duž desne obale Dunava, kao i značajniju raznovrsnu izgradnju na levoj obali Dunava, počev od novog rekreativnog ostrva, pa zaključno sa novim pristaništem. Novost u ovom planu jeste predlog smanjenja industrijskih kapaciteta na području Ade Huje u korist centralnih delatnosti i predlog kompletiranja novih lokacija u zoni Reve. Tu se planira izgradnja jednog novog bazenskog pristaništa opsluženog industrijskim kolosecima iz stanice Ovča.
Stotine hektara zelenila prostire se od Pančevačkog mosta uz Dunav. Središnim delom šume kanadske topole dominira Jojkićev Dunavac prepun raznovrsne ribe, barskog bilja i ptica. Duž ovog Dunavca sagrađene su vikendice. Ovaj kraj je bogat svim vrstama ribe – deverika, babuška, šaran, štuka, a na izlazu u Dunav love se kapitalni primerci smuđa i bucova.
Ada Huja
Nizvodno od Pančevačkog mosta, na samo četiri kilometra od centra Beograda, nalazi se priobalje poznato pod imenom Ada Huja. Proteže se od Pančevačkog mosta do sela Višnjica. S jedne strane oblikuju ga vode Dunava, a sa druge Višnjička ulica. Godinama se na ovom prostoru odlagalo smeće iz celog Beograda, dok deponija nije preseljena u Vinču. Gomile otpada su preorane, prekrivene zemljom i zaravnan teren. Međutim, situacija ni danas nije mnogo bolja. I dalje se vrši istovar otpada, nalaze se ostaci propalih betonjerki, deponije peska i šljunka, stovarišta i fabrika papira kojoj tu nikako nije bilo mesto. Eko-sistem prostora Ada Huja je ugrožen.
Nadu u oporavak daje novi Generalni plan Beograda po kome će Ada Huja dobiti mesto koje joj po lepoti i položaju pripada – Ada Huja je ekološka zona u kojoj će se graditi trgovačko-ugostiteljski i sportski objekti. Ovde se već nalazi najveća karting staza na Balkanu. U sklopu karting staze nalazi se i teren za odbojku na pesku. U neposrednoj blizini Opština je izgradila tri teniska terena, dva sa šljakom i jedan betonski. Dimenzije odgovaraju pravilima za Dejvis kup takmičenje. Opština Palilula već dve godine u letnjim mesecima organizuje besplatnu školu tenisa za decu uzrasta od 7 do 12 godina koji žive na Paliluli, pod nadzorom profesionalnog trenera. Na ovim terenima svoj reket je isprobao i Novak Đoković. Uređeni kej i osvetljena pešačka staza sa klupama za odmor i mobilijari za decu privlače mnoge Palilulce da uživaju u ovom prostoru. Jedan deo keja je uređen kao pristanište. Na jednom mestu nalaze prilaz za brodove i putnike.
Ovako vredan prostor na obali Dunava u urbanističkom smislu može da bude pravi dragulj. U ekonomskom smislu, radi se o gradskom građevinskom zemljištu koje “nema cenu”. Potencijal lokacije može se ostvariti kroz sadržaje koji imaju komercijalne efekte, ali takve da su na dobrobit stanovništva. Ono što je Veliko ratno ostrvo za Beograd, to je Ada Huja za Palilulu. Na ovom prostoru biće izgrađeni ekskluzivni poslovni objekti i hotelski kompleksi, restorani, zelenilo, šetališta i nesmetan prilaz Dunavu, sportski kompleksi i tereni na otvorenom, sadržaji za kulturne manifestacije i banju u Višnjici oko izvora lekovite vode.
Stara mehana u Velikom Selu
Podignuta je u prvim decenijama XIX veka, u vreme intenzivnog trgovačkog prometa sa Austrijom. Stara mehana, u ono vreme, bila je stecište trgovaca-putnika i meštana. Po svom arhitektonskom tipu, predstavlja simbiozu moravske i vojvođanske seoske kuće, veoma uspeo primer koegzistencije ova dva oprečna, mada teritorijalno bliska tipa narodne arhitekture. Građena je na bondručnoj konstrukciji sa ispunom od kamena i ćerpiča, a pokrivena biber crepom. Po svom istorijskom i sociološkom značaju, Stara mehana u Velikom Selu predstavlja materijalizovani izraz ekonomskog stanja, građevinskih i likovnih shvatanja, ukusa i društvenih stremljenja sredine u kojoj je nastala. Osim značaja u okviru istorijskog razvoja Velikog Sela, Stara mehana svojim za ono vreme monumentalnim izgledom predstavlja i spomenik vitalnih potreba jedne društvene sredine u večitoj borbi za veće materijalno blagostanje i socijalni prosperitet. Sa aspekta razvoja narodne arhitekture, Stara mehana poseduje značaj kao prekretnica ka formiranju tzv. novije seoske kuće koja će dominirati u Srbiji tokom prve polovine XIX veka.
Crkva Sv. Nikole u Višnjici
Crkva Sv. Nikole u Višnjici podignuta je 1842. godine kao skladna jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom na istočnoj strani i polukružnim pevnicama na severnoj i južnoj strani. Zidana je kamenom, omalterisana i zasvedena poluobličastim svodom. U svedenoj obradi fasada, na kojima duž cele površine teče friz slepih arkada, jasno su uočljivi elementi srpske srednjovekovne arhitekture. Zapadnim pročeljem dominira dekorativno obrađen portal sa nišom u kojoj je smeštena predstava patrona hrama, izvedena u tehnici mozaika. Unutrašnji prostor crkve je jedinstven i sastoji se od oltarskog prostora i naosa sa severnom i južnom pevnicom. Ikonostas je izrađen u novije vreme. Severozapadno od crkve nalazi se dvospratni zvonik kvadratne osnove, izveden u opeci i pojačan kontraforima. Crkva predstavlja arhitektonsko-urbanističku vrednost, kao karakterističan primer sakralne arhitekture u Srbiji u doba Kneza Miloša, kada su barokni uticaji zamenjeni nasleđem srpske srednjovekovne umetnosti, što se pre svega vidi u prečišćenoj dekoraciji fasada.
Crkva Sv. Konstantina i Jelene u Ovči
Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene sagrađena je u periodu od 1921. godine do 1931. godine, prema projektu arhitekte Radivoja Predića u duhu srpsko-vizantijske arhitekture. Na mestu današnje crkve nalazila se starija crkva iz XIX veka, tačnije manja kapela zidana od naboja. Izvođenje radova na crkvi bilo je povereno Stevanu Katinčiću, graditelju iz Zemuna. Koncipirana je kao trobrodna bazilika sa istaknutim bočnim pravougaonim pevnicama i oltarskom apsidom, spolja petostranom, a iznutra polukružnom. Nad centralnim delom naosa uzdiže se vitko kube, dok se u zapadnom delu nalazi prostrana priprata sa dva monumentalna zvonika. Građena je od opeke sa polihromnom obradom fasada, profilacijom i dekoracijom u duhu moravske škole. Na ikonostasu, zidanom opekom i omalterisanom, sačuvane su četiri ikone iz 1837. godine koje su se nalazile u staroj crkvi. Sudeći prema položaju figura, obliku likova i lazurnim nežnim bojama ove ikone pripadaju krugu slikara Konstantina Danila, najverovatnije njegovom učeniku Jovanu Popoviću. Crkva Svetog cara Konstantina i carice Jelene predstavlja arhitektonsko-urbanističku vrednost kao značajan primer obnove nacionalnog stila i jedan od nevelikog broja sačuvanih crkava na prostoru Banata, na kom se slobodno autorsko tumačenje srpsko-vizantijske graditeljske tradicije suprotstavilo aktuelnim modelima evropske barokne i klasicističke kulture.
