Kuća Nevene Zaborski – jedan od bisera moderne umetnosti u Beogradu

Kuća Nevene Zaborski u Dalmatinskoj 79, delo arhitekte Milana Zlokovića iz 1931. godine zauzima značajno mesto u arhitektonskom opusu jednog od najvećih autora srpskog modernizma i nalazi se pod zaštitom kao spomenik kulture.

Kuća Nevene Zaborski sagrađena je 1931. godine prema projektu arhitekte Milana Zlokovića, kao tip jednospratne porodične kuće sa jednim stanom, sa dnevnim boravkom u prizemlju i spavaćim sobama na spratu. U spoljnom oblikovanju, ulična fasada je simetrična i tretirana je kao glatko zidno platno u jednoj ravni iz koga su isečeni otvori. Slikarski tretman fasade naglašen je i širokim okvirom. Dekorativni elementi svedeni su na dva plitka jonska pilastra, koji uspostavljaju ritam prozorskih otvora i istuču vertikalnost čitave kompozicije, i na ornamentalni reljef postavljen na samom vrhu u osovini kuće. Dekorativni tretman fasade ukazuje na priključenje „ar deko“ arhitektonskom pokretu koji se širom Evrope održao sve do početka Drugog svetskog rata. Zlokovićevo rešenje unutrašnjeg prostora se zasniva na analizi potrebnih visina pojedinačnih prostorija koje se tretiraju kao trodimenzionalne funkcionalne jedinice. Takav postupak izveden je na osnovu metoda „Raumplana“, gde je u zatvorenoj geometrijskoj formi, funkcionalnost postignuta kroz manipulaciju volumena različitih unutrašnjih visina i trodimenzionalnim projektovanjem „prostornog plana“ kuće. Kuća Nevene Zaborski zauzima značajno mesto među brojnim stambenim objektima koje je autor realizovao u Beogradu. Ukazuje na otvaranje beogradske graditeljske scene modernim idejama tog doba i afirmisanim savremenicima i na taj način prezentuje ranu fazu razvoja Zlokovićevog i beogradskog modernizma. Istovremeno, zauzima i značajno mesto u okviru opusa jednog od najvećih autora srpskog modernizma, Milana Zlokovića.

Iako zaštićena, ona propada. Fasada je oronula i išarana grafitima, pa neupućeni prolaznik ili turista nikada ne bi pomislio da je reč o vredno objektu pod zaštitom. Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda dužan je da se stara i da prati stanje kulturnih dobara, kao i da sprovodi mere tehničke i fizičke zaštite.

U periodu moderne između dva svetska rata, srpska arhitektura se razvijala kroz više paralelnih pravaca: zakasnela secesija, folklorizam srpsko-vizantijskog stila, miks neoklasicizma i akademizma. Međutim, pojavom GAMP-a, odnosno grupe arhitekata modernog pravca, etabliraće se najnoviji dominantni građevinski trend funkcionalnosti i estetika minimalizma jednog Ota Vagnera ili Adolfa Losa.

Tako su nastale neke od institucija poput Palate “Albanija”, Doma Armije, zgrade Tanjuga, Parobroda, Prve i Pete beogradske gimnazije, Etnografskog muzeja i Aero-kluba, Paviljona “Cvijeta Zuzorić” i Patrijaršije, Jugoslovenske udružene i Agrarne banke, hotela “Mažestik”, “Prag” i “Beograd”, Radio Beograda i Pozorišta na Terazijama, Igumanovljeve palate, zgrade “Borbe”, UNS-a ili Udruženja inženjera i arhitekata, crkve na Crvenom krstu i Bitef teatra, Starog sajmišta i zgrade komande RV i PVO u Zemunu, termocentrale “Snaga i svetlost” i BIGZ-a, bolnica “Tiršova” i “Sveti Sava”, auto-salona Fiat i Opel, starog MUP-a i Astronomske opservatorije na Zvezdari. Ili pojedinačnih stambeno-poslovnih zgrada poput Solida, Lektresa, kuća Zdravka Đurića ili Nevene Zaborski, svih drugih referentnih, široj javnosti nepoznatih repera sa Dorćola, Obilićevog i Topličinog venca, sa prostora od Ulice kneza Miloša do Glavne železničke stanice, zaleđine između pomenutog Radio Beograda i Skupštine, gravitacije Vračara oko Bulevara i Njegoševe ulice, kuća i vila na Neimaru, u Profesorskoj koloniji, na Topčiderskom brdu i Senjaku.

Izvor: Wikipedija