Pirati sa Čakljanca

Današnji stanovnici Pančeva i Beograda adu Čakljanac znaju kao netaknutu prirodnu oazu nadomak kupališta Bela Stena, međutim malo se zna o tome kako je dobila svoje ime.

Na kartama iz 17. veka, na prostoru između današnjeg Velikog Sela i Ritopeka, nalazilo se selo Čaglan (Čakljan, Chaglan, Schacklan), koje je prema turskim izvorima, 1640. godine imalo 17 kuća.

Tokom 1903. godine, Rista T. Nikolić u knjizi “Naselja srpskih zemalja” (knjiga 2), zabeležio je predanje po kojem je današnja Vinča nastala nakon seobe stanovništva sa prostora sela Ošljan (Ochelan) u blizini koga je nekad bilo mađarsko selo. Iako tada nije navedeno ime tog sela, može se pretpostaviti da je to upravo Čakljan, koji je već krajem 17. veka počeo da nestaje sa mapa ovog dela Evrope.

Karta iz 1741. “La Hongrie et le Danube” / Marsilji

Čaklje, Čakljan i Čakljanac

Da je Čakljan bilo mađarsko a ne tursko selo, moglo bi se zaključiti poređenjem ovog naziva sa rečju čaklja (gvozdena kuka sa konopcem, nalik sidru), čije etimološko poreklo u mađarskoj reči “csáklya”. Čaklje su inače alat koji je dobro poznat u ovim krajevima, s obzirom da se koristi za branje voća.

Čaklje su takođe bile i dobro poznat gusarski alat kojim su se iz zasede sa obale gađali turski brodovi, koje bi gusari tako privezane kukama, pljačkali. Zabeleženo je narodno predanje o pop Martinu i hajduku Rajku, koji su na ovaj način na Dunavu pljačkali lađe koje su nosile blago iz Beograda, a plen delili među sirotinjom.

Karta iz 1799. godine

S obzirom da se piratstvo pripisuje brojnim hajducima koji su delovali na prostoru današnje Palilule, Grocke i Južnog Banata (Laza Harambaša, Hajduk Rajko, Pop Martin), može se pretpostaviti da su svi oni koristili čaklje, a naročito Adi Čakljanac, najvećoj od svih ada, na mestu gde je i Dunav najdublji, odakle bi priređivali zasede turskim lađama natovarenim blagom.

Na pojedinim kartama iz perioda između 17. i 19. veka, može se videti da je Ada Čakljanac u zavisnosti od vodostaja blago menjala oblik i dosezala čak do Vinče, tj Vinčanske ade, pa nije na odmet pretpostaviti da je dobila ime baš po selu Čakljan koje se nalazilo u neposrednoj blizini.

Karta iz 1819. godine

Postoji narodno predanje u Velikom Selu po kojem je Turski Dunavac, poznat i kao Tos-pašin Dunavac, kanal koji odvaja Čakljanac od beogradske obale iskopan za vreme neke od turskih opsada Beograda. Obližnji toponim Tospaša, koji opisuje prostor između Vinče i Velikog Sela, verovatno bi se mogao povezati sa vremenom izgradnje Turskog Dunavca i sela Čakljan.

Karta iz 1834. godine

Istraživanje: A. Dobrić za AKC Egzoprostor, Vinča, avgust 2018.

Izvori: Popis džizje Beogradske oblasti iz 1640/41, Nacionalni arhiv Mađarske