Vodovod – Od Rimljana do današnjih dana

Organizovano snabdevanje Beograda vodom neraskidivo je povezano sa njegovom burnom istorijom. Istorija snabdevanja vodom naselja na području današnjeg Beograda duga je 2.000 godina.

U Beogradu su do izgradnje vodovodne mreže 1889. godine postojala tri vodovoda koja su snabdevala grad vodom iz okolnih izvora: Rimski, Varoški ili Mokroluški i Bulbulderski. Rimski su izgradili Rimljani, a druga dva su izgradili Turci nakon osvajanja Beograda. Kao šeher, Beograd se snabdevao vodom iz ova tri vodovoda i raznošenjem rečne vode iz Save i Dunava na konjima i mazgama. Na vodovodima su građene česme i šadrvani, a u sebiljima se voda posluživala putnicima i prolaznicima.

Vodovod iz doba Rima

A sve je počelo davno, još sa Singidunumom.Rimljani su u prvom veku nove ere Singidunum osigurali utvrđenjem i izgradili bunare, pa onaj na Kalemegdanskoj tvrđavi i danas “neopravdano” zovemo Rimski, iako su Austrougari izgradili bunar. U vreme Vespazijana izgrađen je Rimski vodovod, sredinom prvog veka Nove ere, za potrebe snabdevanja vodom vojnika IV Flavijeve legije koja je bila stacionirana na prostoru Malog Mokrog Luga. Potom je nastavljena gradnja, te je produžen do novog rimskog naselja Singidunuma, koje se nalazilo na prostoru sadašnjeg centra Beograda. Najvažniji izvori su se nalazili u Lipovici i današnjem Velikom Mokrom Lugu, a zatim se vodovod spuštao niz Smederevski put, preko današnjeg Crvenog krsta, do kastruma na mestu današnje Kalemegdanske tvrđave. Snabdevao je Beogradsku tvrđavu, upravne zgrade, Pašin konak i zgrade uglednijih građana. Voda je u to vreme sa česama i izvora organizovano prevožena kolskim zapregama za potrebe apoteka, kafana i mehana, kasapnica, konjušnica…

Bulbulderski vodovod

Ovaj vodovod je korišćen i besprekorno održavan do vremena turskih osvajanja, kada je vodovodni sistem proširen izgradnjom Bulbulderskog vodovoda, čime je rešeno snabdevanje vodom naselja koja su se nalazila izvan utvrđenja. Tri izvora su se nalazila u blizini današnje strong>Gradske bolnice na Zvezdari, a za prenošenje vode su koristili cevi od pečene gline. Bulbulderski vodovod je izgrađen najverovatnije u periodu između 1521. i 1660. godine. Vodu je dobijao iz Bulbulderske doline ispod Novog Groblja, a snabdevao je česme na istočnoj strani grada, onoj koja je bliža Dunavu. Trasa vodovoda je išla današnjim ulicama 27. marta i Džordža Vašingtona ka Kalemegdanu. Na ovom vodovodu se nalazilo 20 česama. “Bulbulder“ potiče od turskih reči (Bulbul je na turskom slavuj, a dere dolina ili potok) i može se prevesti kao „Slavujeva dolina“, jer je tih ptica izgleda bilo dosta u ovom kraju.

Varoški vodovod

Varoš se vremenom širila na padinu prema Savi, pa je u prvoj polovini 18. veka grad dobio Varoški vodovod, koji su gradili Austrijanci. Sa smenom osvajača, došlo je i do unapređenja vodovoda, pa su tako u prvoj polovini 18. veka Austrijanci izgradili prvi Varoški vodovod koji je snabdevao 22 gradske česme. Varoški vodovod izgrađen je između 1724. i 1737. godine. Kaptirana je izvorska voda. Najveći broj Beograđana snabdevao se vodom sa česmama, od kojih su najpoznatije: Čukur, Saka i Skadarska česma.

Čukur česma

U Dobračinoj ulici, bronza 30 cm, ukupna visina 149 cm. Podignuta 1931. Na toj nekadašnjoj česmi, 3. juna 1862. godine, jedan turski vojnik (nizam) udario je srpskog dečaka, šegrta Savu, jer je ovaj protestvovao što mu je Turčin sklonio krčag sa česme. Grupa Srba je preteći opkolila turske vojnike koji su se tu zatekli, ali su dragoman (tumač) srpske policije i terdžuman (posrednik kod turskih vlasti) odveli Turke s tog mesta. Međutim, pred zgradom policije Turci su ubili srpskog terdžumana Simu Nešića i smrtno ranili žandara Đorđa Nišliju. Ovi događaji bili su uvod u krvave sukobe između beogradskih Srba i Turaka, i povod za bombardovanje Beograda od strane Turaka 5. juna 1862. U spomen na te događaje, podignut je na tom mestu, iz sredstava Zadužbine trgovca Tome Vanđela, spomenik sa statuom dečaka.

Saka česma

Momci-vodonoše imali su i naročito ime. Zvali su se sakadžije, po arapskoj reči “saka” – odnosno “bure ili kola sa buretom, mešina ili konj sa mešinom u kojima se voda nosi”. Sakadžijama svoje ime duguje i pomenuta Saka-česma, koja je katkada stajala na uglu Gospodar Jovanove i Ulice kralja Peta, ispod tadašnje Jovanove pijace. Za donošenje vode sakadžije su u ono vreme dobijale po groš za svaku donetu saku. Mladići koji bi se prihvatali ovog posla većinom su pristizali sa juga, a u Beograd su dolazili trbuhom za kruhom. Voda koju su dovlačili mahom se upotrebljavala za piće i pranje, te su sakadžije imale važnu ulogu u snabdevanju grada vodom. Ovakav vid “dostave” funkcionisao je do puštanja u rad “Beogradskog vodovoda”.

Skadarska česma

Ispred kuće Đure Jakšića, u Skadarskoj ulici, do 1889. godine nalazila se česma. Zvala se Skadarlija ili Skadarska česma, a iznad nje je prolazio akvadukt Bulbulderskog vodovoda ili vodovoda iz Slavujevog dola. Ovaj akvadukt su meštani nazivali Skadarskom kapijom.

Sva tri vodovoda su snabdevala najuže gradsko jezgro, pre svega Tvrđavu, upravne zgrade, kasnije Pašin konak i objekte značajnijih i bogatijih građana.

Na naslovnoj slici, naravno, nije u pitanju bulbulderski akvadukt već Uzunkemerov akvadukt blizu Beogradske šume kod Istanbula. Sigurno je bio mnogo skromniji i zaista izgledao kao kapija. Ali kad se poveže sa današnjom ulicom preko koje je prelazio, mašti nema granica. U galeriji ispod možete pogledati umetničke prikaze nekih od rimskih i osmanskih akvadukta. Primetićete da je većina građevina iz Beogradske šume kod Istanbula. Na nekim sajtovima možete naći podatak da su ovi akvadukti kod Beograda u Srbiji što nije tačno i iz navedenog je jasno zašto se greška potkrala.

Valensov akvadukt, Konstantinopolj

Valensov akvadukt kod Pirga

Akvadukt Justinijana I u Beogradskoj šumi kod Istanbula

Izvor: Wikipedia, 011info.com, Simeon Roksandić (beograd.rs), JKP “Beogradski vodovod i kanalizacija”, Foto: Tarvelogues