Višnjica – Selo u suživotu sa Dunavom

Mnogi delovi današnjeg Beograda su još početkom prošlog veka bili sela. Višnjica je bila znamenito mesto, poznato i kao „Mali Carigrad”.

Čuveni Rista T. Nikolić, najbolji učenik Jovana Cvijića i osnivač Srpskog geografskog društva, iz nekog razloga, posebno detaljno bavi se današnjim beogradskim naseljem Višnjica. Ističe kako ovo selo na Dunavu, koji svake godine plavi njive i bašte, ima dosta zemlje za obrađivanje ali ne i šume. Zato stanovnici drvo kupuju od trgovaca na obližnjim austrijskim adama. Selo je podeljeno na Gornju i Donju Malu, sa dve strane glavnog puta koji ide desnom stranom Dunava. „Taj je put glavni šor, duž koga su poređane kuće seoske“.

U selu ima ukupno 150 kuća, a one pored „glavnog šora“ većinom su blizu, udaljene samo pet do deset koraka, izuzev kuća koje imaju veća dvorišta i voćnjake. Međusobno najudaljenije su one na obodu sela, razdvojene od 50 do 70 koraka, i uglavnom su ih gradili kasniji doseljenici.

Nikolić navodi predanje da je selo nekada činilo samo sedam kuća, u kojima su živele najstarije porodice u Višnjici. „To su: Popovići, po starom prezimenu, a sada Jovanovići i Bogdanovići; Kuzmanovići, zovu se i Maksimovići; Micići; Ćirići, od kojih su Lazići, a zovu ih i Kneževi, jer su njihovi preci u selu bili knezovi; Kordići; Markovići. Neke su se od tih porodica sada umnožile i ima ih oko 20 kuća, kao na primer, Popovića“.

Starosedeoci i „oni drugi“

U selu se, piše dalje, zna nešto o poreklu tih najstarijih porodica, mada ne baš pouzdano.

„Starac Ljuba Bogdanović iz porodice Popovića, priča da je u svih onih sedam kuća bila jedna porodica i da je ona poreklom iz Grčke. Uz to veli, da im je do skora kumovala jedna Grkinja, koja je do pre 50 godina živela u Beogradu; to im je kumstvo, veli, od starine, još iz Grčke. Došli su begajući od Turaka, i ovde ih je voda zaustavila. Pre no što su došli u Višnjicu, bili su u Leštanima. Danas se ta porodica izrodila, potomci su dalje od deset kolena. I slava im nije ista: Popovići slave Svetog Arhanđela, a svi ostali Svetog Nikolu. Svi oni pravilno govore, a vele, da su im i stari pravilno – ’šumadijski’ – govorili, a i nošnja im je takva bila“.

Za sve ostale zna se da su doseljenici. Prema vremenu kada su došli u Višnjicu, mogu se podeliti u starije („odavnašnje došljake“) i novije doseljenike, objašnjava autor. U starije spadaju svi oni koji su se doselili pre i za vreme Karađorđa.

Za porodicu Stanković se, pak priča da je „njihov predak bio Rada – deda današnjem čoveku od 60 godina, poreklom od Vranja. Otuda je dobegao zajedno sa svojom ženom, baba Tonkom, za koju vele da je znala arnautski. Pobegao je od Turaka. Kad je on došao, selo je imalo svog spahiju, koji je delio zemlju doseljenicima“.

Višnjica – grad ili selo?

Kada su 1813. godine stanovnici Višnjice bežali pred Turcima, deo je prebegao „preko“, u selo Rasnik i tamo su bili sve dok ih Turci nisu pozvali nazad, „jer nije bilo ljudi da im rade zemlju. Onda su se vratili, pošto su ih Turci pozvali da rade svoja imanja. Kad su došli u selo našli su od kuća samo pepeo: očuvale su se samo verige, koje su ostale u pepelu na mestu, gde je bilo ognjište. Spahija je svakome dopustao da se nastani na istome mestu, gde je i dotle živeo. Mnogi su pri povratku zahvatili mnogo više imanja, no što su dotle imali. Mnogi su onda i zaostali u Banatu, kao Prota Jakov iz stare porodice Popovića, a osim njega i mnogi drugi“.

Početkom prošlog veka, na padini između crkve i Dunava po imenu Gradina, nalazile su se zidine, za koje se vezivalo predanje da se taj grad zvao Višnjica.

„Uz to se priča kako je Višnjica bila znatno mesto, te zbog toga i danas neki za nju kažu da je Mali Carigrad, i da je bio grad poznat u pesmama Filipa Madžarina. Daleko je od sela četvrt sata. Ispod Gradine do Dunava postoji madžarsko groblje. Postoji i drugo staro groblje, do sadašnjeg sela više mehane, ali je ono srpsko i svakako je bilo groblje današnjeg sela. Na njemu su zaostale dve krstače: na jednoj je urezana 1844. godina. U selu postoji jedan stari most i za nj se ne zna kada je građen. Drugi je na putu iz Višnjice za Beograd, a na Mirijevskom Potoku. Za taj most, koji zovu ’Orospi Ćurpija’, neki vele da ga je podigla prokleta Jerina, a neki opet, da je ostao još od Rimljana“, beleži Nikolić.

Višnjica – a u njoj i Rim i Vizantija, i vojska i lekovita voda

Umiljatog naziva, koje asocira na višnje, u istoriji u kojoj je upamtilo i Rimljane i Kelte, ali i vizantijskog slavnog cara Justinijana, ovo naselje bilo je mnogo važnije nego što danas pretpostavljamo. Rimski naziv Ad Octavum označavao je mesto na osmoj rimskoj milji puta od Singidunuma do Viminacijuma. Kako je utvrdio Feliks Kanic, prvi značajniji kastel rimskog podunavskog limesa nalazio se istočno od višnjičke crkve Svetog Nikole izgrađene 1838. godine. U blizini naselja od značaja je bio i kamenolom. Jovan Cvijić je u „Zborniku naselja srpskih zemalja“ iz 1903. godine nadahnuto zapisao da je „Višnjica Mali Carigrad na Dunavu, naselje iz turskog perioda mada neki tvrde da ima i starijih keltskih i rimskih tragova“. Selo, poznato i kao tranzitno mesto, u vreme Austro-Ugarske bilo je jedno vreme i carina.

U ranom srednjem veku, tokom vladavne cara Justinijana (526-565), utvrđenje Castrum ad Octavum podignuto je na samoj obali Dunava, na mestu zvanom Gradina, 2 km od sela Višnjica. Prokopije, pisac iz tog doba, u svojim zapisima svedoči o ovom utvrđenju. Kastrum je podignut na strateški odličnom mestu, na platou sa kog se pruža pogled ka Panonskoj ravnici. Utvrđenje je bilo pravougaonog oblika dimenzija 180 x 100 metara, u blizini su bile i zgrade za stanovanje, a zapadno od utvrđenja i nekropola.

Opsada Beograda 1717, Beograd

I u vreme kasnijih osvajanja Begrada, ovo mesto je strateški bilo važno, tu se Dunav znatno sužava, pa je to koristilo Turcima kada su upadali u Banat, kao 1595. godine, a Eugen Savojski je pre trista godina, 1717. ovaj uži deo velike reke iskoristio tokom opsade Beograda.

Zaštićeno nalazište Ad Octavum okruženo je masivnim bedemima. Kanic je ostavio svedočanstvo i o neistraženim zidinama kod Višnjice za koje se smatralo da su ostaci letnjikovca Đurđa Brankovića, koji je tu, prema predanju, koristio tople izvore, a prema kojima gornji deo naselja danas nosi ime Višnjička banja. Toplih i lekovitih izvora bilo je nekada u velikom broju, a danas postoje samo tri, od kojih je jedan sa toplom vodom bogatom sumporom. Za lekovitu vodu znali su i Rimljani, koji su tu napravili prva kupatila i gradili letnjikovce.

Arheološka istraživanja na ovom lokalitetu izvršio je Muzej grada Beograda 1955. i 1964. godine kada su utvrđene dimenzije i oblik kastruma, kao i da su bedemi građeni naizmenično od velikih kamenih tesanika i opeke. Sa južne strane su otkriveni ostaci kružne kule. Na osnovu materijala koji je pronađen u grobovima, može se pretpostaviti postojanje dve nekropole, jedne iz kasne antike a druge iz ranog srednjeg veka. Grobovi su oblagani opekama velikih dimenzija i zatvarani opekama, bez korišćenja maltera. U malom broju grobova nađena je keramika, nakit, gvozdeni ostaci sa odeće i oruđa.

Ostaci arhitekture potvrđuju istorijske podatke o snažnom utvrđenju u sklopu limesa, koje je sagrađeno kao zaštita od upada varvarskih plemena sa leve obale Dunava.

Arheološko nalazište nalazi se pod zaštitom Zavoda za spomenike kulture grada Beograda, kao i još jedno nalazište u neposrednoj blizini Višnjice – Ramadan, nalazi se 200 metara južno od sela Višnjica, na kome su pronađeni bogati ostaci rimskog naselja sa kulturnim slojem metar i po dubine i na površini od oko 800 metara. Otkriveni su zidovi dveju kuća, koji idu do dubine 1.37 m. Prilikom probnih arheoloških iskopavanja koja je vršio Muzej grada Beograda 1964. godine, otkriveni su zidovi kuća, a pored ostataka stambene arhitekture, i raznovrstan prateći materijal – tegule, fragmenti keramike, delovi predmeta od gvožđa, prstenje i drugo. Prema nalazima novca, ovo rimsko naselje može se datovati u vreme od II do IV veka.  Kulturni slojevi rimskog naselja na lokalitetu Ramadan sadrže materijal koji je od velike važnosti za proučavanje rimske materijalne kulture na beogradskom području, a posebno za proučavanje rimskog limesa.

Izvor: bif.rs, Suzana Spasić, Foto: Goran Savić