Ko je bio Milutin Milanković, jedan od najuticajnijih srpskih naučnika

Milutin Milanković (1879–1958) bio je jedan od najznačajnijih i najčuvenijih srpskih naučnika, matematičar, astronom, klimatolog, geofizičar, građevinski inženjer i doktor tehničkih nauka.

Njegov rad obeležio je čitavu epohu u razvoju nauke, a njegovi doprinosi ostavili su trajan trag u klimatologiji, astronomiji i teorijskoj fizici.

Rani život i obrazovanje

Milanković je rođen 28. maja 1879. godine u Dalju, tada selu u Austrougarskoj, kao najstarije od sedmoro dece ugledne porodice Milanković. Zbog osetljivog zdravlja osnovno obrazovanje je sticao kod kuće, uz pomoć privatnih učitelja. Kasnije se školovao u Osijeku, gde je maturirao u Realnoj gimnaziji.

Iako je želeo da studira elektrotehniku, taj smer nije postojao na tadašnjem Bečkom tehničkom institutu, pa je upisao građevinu i diplomirao 1902. godine. Doktorirao je u 25. godini, 12. decembra 1904. godine, postavši najmlađi doktor tehničkih nauka tog vremena.

Inženjerska karijera i prelazak u akademiju

Kao inženjer u Beču, Milanković je bio pionir u oblasti armiranog betona. Njegovi inovativni proračuni i šest odobrenih patenata doneli su mu priznanja, ali i finansijsku stabilnost. Ipak, 1909. godine prihvata poziv da postane vanredni profesor primenjene matematike na Univerzitetu u Beogradu. Iako je akademska plata bila deset puta manja od one koju je imao u Beču, ostaje dosledan nauci i paralelno nastavlja da radi na građevinskim projektima.

Predavanja iz oblasti teorijske fizike i nebeske mehanike, iako ih nije formalno slušao tokom studija, savladava samostalno, što će ga i usmeriti ka razvoju njegove najpoznatije teorije, Milankovićevih ciklusa.

Naučni doprinosi

Milutin Milanković je dao dva ključna doprinosa svetskoj nauci:

• Kanon osunčavanja Zemlje – teorija koja matematički opisuje sve planete Sunčevog sistema i njihov energetski bilans.
• Milankovićevi ciklusi – objašnjenje dugotrajnih klimatskih promena na Zemlji izazvanih promenama u njenoj orbiti, nagibu ose i precesiji, što je u direktnoj vezi sa pojavom ledenih doba.

Ova teorija je postavila temelje savremene klimatologije i koristi se i danas u prognozama dugoročnih klimatskih promena.

Milanković je takođe izračunao temperaturne uslove na drugim planetama i Mesecu, pokazavši da Mars nije pogodan za ljudski život. Njegovi proračuni činili su osnovu planetarne klimatologije.

Reformator kalendara

Jedan od njegovih najimpresivnijih doprinosa bio je i Milankovićev kalendar, najprecizniji solarni kalendar do danas. Na Vaseljenskom saboru u Carigradu 1923. godine njegov kalendar je usvojen, ali nikada nije široko primenjen. Njegov sistem smanjuje grešku između kalendarske i tropske godine na samo dve sekunde.

Ratne godine i zarobljeništvo

Tokom Balkanskih ratova, Milanković je služio kao rezervni oficir i referent za strane jezike. Na početku Prvog svetskog rata uhapšen je kao državljanin Srbije, ali je pušten i nastanio se u Budimpešti, gde nastavlja naučni rad, naročito na teoriji klimatskih promena.

Posleratni period i priznanja

Po povratku u Beograd 1919. godine, postaje redovni profesor, a 1924. godine i član Srpske akademije nauka. Kasnije će biti izabran za njenog potpredsednika i direktora Astronomske opservatorije u Beogradu. Bio je član brojnih međunarodnih naučnih društava i komisija.

Njegovo najznačajnije delo, „Kanon osunčavanja Zemlje i njegova primena na problem ledenih doba“, štampano je 1941. godine, neposredno pred početak Drugog svetskog rata.

Inženjerski rad i patenti

I tokom svoje naučne karijere, Milanković ostaje posvećen građevinarstvu. Radio je na projektima širom tadašnje Jugoslavije, baveći se konstrukcijom i statikom. Ukupno je podneo osam patenata u periodu od 1905. do 1933. godine.

Priznanja i sećanje

Milutin Milanković je jedan od najcitiranijih srpskih naučnika u svetu. NASA ga je svrstala među 10 najvažnijih naučnika koji su se bavili Zemljom. Njegovo ime nose:

• Krater na Mesecu (34 km prečnika)
• Krater na Marsu (118 km prečnika)
• Asteroid 1605 Milanković

Dobitnik je brojnih priznanja, među kojima i zlatne diplome doktora nauka u Beču, 1954. godine.

Smrt i nasleđe

Preminuo je 12. decembra 1958. godine u Beogradu. Njegovi posmrtni ostaci su 1966. godine, prema njegovoj želji, preneseni u rodni Dalj.

Iako nije dostigao popularnost Nikole Tesle ili Mihajla Pupina, Milanković ostaje jedna od najuticajnijih figura svetske nauke, čiji se rad koristi i u savremenim istraživanjima klime, kosmosa i geofizike. Njegova soba u Kapetan Mišinom zdanju u Beogradu, u kojoj je stvorio svoja najvažnija dela, danas je simbol tihe genijalnosti i upornosti.