Beogradski sajam odlazi, a Palilula ćuti

U trenutku kada su bageri sve bliži simbolima jednog prošlog, ali i živog Beograda, Beogradskom sajmu, Palilula, najveća beogradska opština po teritoriji, gleda u pravcu Savskog amfiteatra sa zagonetnim mirom.

Iako je nova faza „Beograda na vodi“ predviđena da transformiše čitavo područje oko nekadašnjeg sajamskog kompleksa, efekti tih promena neće ostati samo na Savskom vencu. Odraziće se, neminovno i tiho, i na Palilulu.

U ovom istraživačkom tekstu donosimo činjenice, stručne uvide i zaboravljene veze između Palilule i prostora koji se planira pretvoriti u „novi urbani identitet“, bez sajma.

DEO I: Sajam, više od adrese

Beogradski sajam je decenijama bio kulturni i privredni epicentar čitavog grada, mesto gde su dolazili učenici i studenti iz Borče, Padinske Skele i Višnjice, gde su preduzetnici sa Karaburme i Profesorske kolonije izlagali svoje proizvode, gde je Palilula bila učesnik, partner i publika.

U novoobjavljenom dokumentu Izveštaj o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu za izmenu Prostornog plana područja posebne namene, urbanistička celina VII, prostor Sajma, menja svoju funkciju: Sajam se zvanično ukida, Hala 1 ostaje kao „objekat kulture“, dok se ceo prostor integriše u šemu luksuznog priobalja sa poslovnim, stambenim i turističkim sadržajima.

DEO II: Gde je Palilula u toj priči?

Formalno, nigde. Suštinski, svuda.

Palilula je infrastrukturno i funkcionalno povezana sa Sajmom. Glavni saobraćajni pravci (Gazela, Mostar, buduća metro linija), koji vode sa Palilule ka zapadnim delovima grada, direktno ulaze u novi urbani sklop. Svaka promena saobraćajne dinamike, povećanje gustine izgrađenosti i promena režima upotrebe zemljišta reflektovaće se na tokove ljudi, robe i zagađenja, i to već kod Pančevačkog mosta.

Kvalitet vazduha, vetrovi i buka takođe ne poštuju opštinske granice. Sa potencijalno hiljadama novih stanova i poslovnih prostora, ali bez analize regionalnog uticaja, Palilula se suočava sa urbanim efektom iz senke.

A najvažnije, Palilula gubi prostor prisustva. Gubi mesto za izlaganje, predstavljanja škola, firmi, inovacija i tradicije.

DEO III: Struka upozorava, institucije ćute

Arhitekte i urbanisti upozoravaju da je izmeštanje Sajma urađeno bez ikakve šire stručne i javne rasprave. Plan dolazi kao gotov čin, u funkciji već usvojenog projekta Nacionalnog stadiona, a sada i nastavka Beograda na vodi. „Nova urbana slika“ se predlaže, ali bez pitanja šta ostaje u kolektivnoj memoriji.

I tu dolazimo do suštine: u dokumentu se ne pominje Palilula, niti kao zainteresovana strana, niti kao učesnik u planiranju. U velikom planu gradske preraspodele funkcija, Palilula je tiho isključena.

DEO IV: Ko sve gubi?

Najpre, građani. Oni koji su dolazili na Sajam da vide svet na dohvat ruke, ili da ga pokažu. Učenici iz Borče koji su gledali prve 3D printere. Umetnici iz Višnjice koji su izlagali na Novom talasu umetnosti. Organski proizvođači iz Velikog Sela koji su nudili robu pod kupolama Sajma.

Gube i institucije, jer su bez sajamskog prostora događaji disperzovani i teže organizovani.

Gubi i sećanje ,jer arhitektura Sajma (ne samo Hala 1) ima vrednost koja nije merena kvadratima, nego simbolima.

„S obzirom na višedecenijsku funkcionalnu i kulturnu povezanost prostora Beogradskog sajma sa svim delovima Beograda, uključujući opštinu Palilula, smatramo da je planirana transformacija prostora Sajma strateškog karaktera koji prevazilazi lokalni okvir. U tom smislu, zahtevamo uključivanje šire javnosti i opštinskih struktura u donošenje odluka koje dugoročno oblikuju urbani identitet i funkcionalnu mrežu grada.” poručuju iz pokreta Kreni-Promeni koji je organizovao peticiju i protest “Marš za Sajam”, okupivši preko 30.000 građana koji zahtevaju zaštitu celog kompleksa (sve četiri hale) i pozvali institucije da ponište planove rušenja. Oni sada organizuju podnošenje primedbi na plan širenja Beograda na vodi (13.6. Terazije 17-19h, 14.6. Trg Republike 17-19h, 15.6. Kalemegdan, kod Zavoda za zaštitu spomenika kulture Grada Beograda, 16-20h) i pozivaju sve građane da potpišu.

ZAKLJUČAK: Glas Palilule mora da se čuje

U trenutku kada Sajam odlazi u arhivu betona, Palilula ne sme ostati nemi posmatrač. Ako ništa drugo, onda kao neko ko traži javnu raspravu, uključivanje u procene uticaja, i očuvanje bar dela funkcionalnosti koju je Sajam imao, za sve.

Jer, tišina Palilule danas može značiti beton sutra.

Pozivamo građane Palilule da podele svoja sećanja na Beogradski sajam, kao i razmišljanja o tome šta bi on danas mogao i dalje da bude, za sve nas.

Foto: M.M./ATAImages