Lokalna samouprava: Šta rade i čemu služe

U Srbiji ima 145 opština, a prva je osnovana pre više od dva veka.

U teritorijalnoj organizaciji Srbije je važan šraf, i trebalo bi da se bave brojnim pitanjima od interesa za njene meštane.

Opštinske vlasti zadužene su za brigu o izgradnji i održavanju lokalnih puteva, prevozu, komunalnim pitanjima.

„Kada se formira i zaokruži opština, njena suština je da zadovolji životne potrebe stanovništva za radom, obrazovanjem, uslugama, snabdevanjem i kulturom. Problem nastaje kada su opštine prevelike, površinski i po broju naselja”, kaže Marija Antić, profesorka Geografskog fakulteta u Beogradu

Istorijat

Pre 202 godine, ukazom kneza Miloša Obrenovića, ustanovljeno je prvo beogradsko obščestvo (opština), koje je biralo varoškog kneza, a Obrenović, koji je imao svu moć, postavljao je policajce i kmetove. Dva veka kasnije, Srbija ima 145 opština. Sa 28 gradova i Gradom Beogradom, koji ima poseban status, opštine čine sistem od 174 jedinice lokalne samouprave. Postoje i gradske opštine koje osnivaju sami gradovi i takva podela se utvrđuje statutom. Ranije ih je bilo više, ali sada je tako uređeno pet gradova u Srbiji: Beograd sa 17 i Niš sa pet gradskih opština, dok Požarevac, Užice i Vranje imaju po dve.

Najveće i najmanje opštine (i one koje to ne bi trebalo da budu)
Prema procenama Zavoda za statistiku, u Srbiji je trenutno više od 20 opština sa manje od 10.000 stanovnika, koliko je zakonski propisan minimum da bi uopšte mogle da imaju status samostalne lokalne samouprave.

Ubedljivo najmanje ih je u nekoliko mesta u južnoj Srbiji: Crnoj Travi, koja ima tek nešto više od 1.000 stanovnika, u Trgovištu 4.316, a u Gadžinom Hanu 5.850, podaci su popisa iz 2022.

Najveća gradska opština prema broju stanovnika je Novi Beograd, sa skoro 210.000 ljudi. Najmanja beogradska opština po ovom kriterijumu je Sopot sa 19.126 stanovnika, dok je Vračar, jedna od centralnih, po površini na začelju u prestonici, jer se prostire na svega tri kvadratna kilometra. Prati ga Stari grad, centralna beogradska opština, sa pet.

Najviše prostora u Beogradu pripada opštini Palilula (451 kvadratni kilometar).

Nadležnosti

Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, opštine usvajaju lokalni budžet, kao i prostorni i urbanistički plan i program razvoja opštine. Vlast čine skupština i predsednik opštine, opštinsko veće i opštinska uprava.

Na lokalnim izborima se biraju odbornici u skupštinama opština, a potom iz njihovih redova predsednik lokalne samouprave.

Politika i finansiranje

Opštinski budžet se prvenstveno puni porezom na imovinu, različitim taksama (administrativna, komunalna, boravišna) i naknadama, ali i prihodima od kazni, prodaje, zakupa prostora i kamata.

„Većina opština nema dovoljan budžet, niti može održivo da obavlja poslove iz sopstvene nadležnosti”, govori Nikola Jovanović iz Centra za lokalnu samoupravu.

Smatra da je problem i u tome što opštine imaju „predimenzioniranu upravu i javna komunalna preduzeća”, prvenstveno zbog zapošljavanja „partijskih kadrova”, te „velika stavka iz budžeta ide na te nefunkcionalne troškove”.

Opštine i gradove vidi kao „poseban nivo vlasti” koji služi da „građani na lokalu biraju ljude koji će za njih najbolje organizovati i obavljati komunalne i sve druge poslove koji se tiču neposrednog okruženja i kvaliteta života“.

Izvor: BBC na srpskom, Foto: Google Maps