Vodovod – Od Rimljana do današnjih dana

Organizovano snabdevanje Beograda vodom neraskidivo je povezano sa njegovom burnom istorijom. Istorija snabdevanja vodom naselja na području današnjeg Beograda duga je 2.000 godina.

Pre izgradnje moderne vodovodne mreže 1889. godine, u Beogradu su postojala tri glavna vodovoda: Rimski, Varoški (ili Mokroluški) i Bulbulderski. Rimski su gradili Rimljani, a druga dva vodovoda nastala su u turskom periodu. Grad se tada snabdevao vodom i iz reke Save i Dunava, pomoću konja i mazgi. Na vodovodima su postojale česme i šadrvani, a u sebiljima se voda delila putnicima i prolaznicima.

Vodovod iz doba Rima

Sve je počelo još u doba Singidunuma. Rimljani su u 1. veku nove ere utvrdili grad i izgradili bunare. Iako bunar na Kalemegdanu nazivamo „Rimski“, zapravo su ga izgradili Austrougari.

Za vreme cara Vespazijana, u 1. veku nove ere, sagrađen je Rimski vodovod. Snabdevao je IV Flavijevu legiju kod Malog Mokrog Luga. Kasnije je produžen do naselja Singidunum, današnjeg centra Beograda.

Najvažniji izvori nalazili su se u Lipovici i Velikom Mokrom Lugu. Vodovod je išao duž Smederevskog puta, preko Crvenog krsta, do Kalemegdanske tvrđave. Snabdevao je tvrđavu, upravne zgrade, Pašin konak i domove bogatijih građana. Voda se kolskim zapregama dostavljala apotekama, kafanama, kasapnicama i drugim objektima.

Bulbulderski vodovod

Ovaj vodovod je nastao za vreme turske vlasti i proširio je postojeći sistem. Snabdevao je naselja izvan gradskih zidina. Tri izvora nalazila su se kod današnje Gradske bolnice na Zvezdari. Voda se prevozila cevima od pečene gline.

Izgrađen je između 1521. i 1660. godine. Izvori su se nalazili u dolini ispod Novog groblja. Vodovod je išao ulicama 27. marta i Džordža Vašingtona do Kalemegdana. Imao je 20 česama. Naziv „Bulbulder“ potiče od turskih reči: „bulbul“ (slavuj) i „dere“ (potok ili dolina), pa znači „Slavujeva dolina“.

Varoški vodovod

Sa širenjem grada prema Savi, u prvoj polovini 18. veka, Austrijanci su izgradili Varoški vodovod. Izgrađen je između 1724. i 1737. godine. Snabdevao je 22 gradske česme. Voda se dobijala iz izvora i kaptirala.

Većina Beograđana tada je koristila vodu sa česama. Najpoznatije su bile: Čukur, Saka i Skadarska česma.

Čukur česma

Čukur česma se nalazila u Dobračinoj ulici. Današnji spomenik od bronze, visok 149 cm, postavljen je 1931. godine. Na tom mestu, 3. juna 1862. turski vojnik je udario srpskog dečaka Savu, koji mu je zamerio što je sklonio krčag sa česme.

Nakon sukoba, ispred policije, Turci su ubili srpskog terdžumana Simu Nešića i teško ranili žandara Đorđa Nišliju. Ovi događaji doveli su do bombardovanja Beograda 5. juna 1862. godine. Spomenik je podignut sredstvima Zadužbine Tome Vanđela.

Saka česma

Sakadžije su bile vodonoše koje su vodu donosile u buradima ili mešinama. Ime potiče od arapske reči „saka“. Saka česma se nalazila na uglu Gospodar Jovanove i ulice Kralja Petra, ispod tadašnje Jovanove pijace.

Sakadžije su dobijale po jedan groš za svaku isporučenu „saku“. Većina ih je dolazila sa juga, u potrazi za poslom. Voda se koristila za piće i higijenu, a ovaj vid snabdevanja trajao je do 1889. godine.

Skadarska česma

Nalazila se ispred kuće Đure Jakšića u Skadarskoj ulici. Postojala je do 1889. godine. Iznad nje je prolazio akvadukt Bulbulderskog vodovoda. Meštani su ga zvali Skadarska kapija.

Završna napomena

Sva tri vodovoda snabdevala su gradsko jezgro, posebno Tvrđavu, upravne zgrade, Pašin konak i domove imućnijih građana.

Na naslovnoj slici nije prikazan Bulbulderski akvadukt, već Uzunkemerov akvadukt u Beogradskoj šumi, kod Istanbula. Verovatno je beogradski izgledao skromnije, ali je podsećao na kapiju.

Izvor: Wikipedia, 011info.com, Simeon Roksandić (beograd.rs), JKP “Beogradski vodovod i kanalizacija”, Foto: Tarvelogues