BG mod: Dijalekt je muzika i lepota svakog govora

Gde god da odete način na koji su vas roditelji odgajali i okruženje ostavili su neizbrisiv trag u vašem životu. Jezičko bogatstvo naše zemlje iz nekog nepoznatog elitističkog razloga povremeno nailazi na podrugljive komentare i reakcije.

Mnogi koji su rođeni u unutrašnjosti Srbije, po dolasku u Beograd, imali su problem da pređu na “beogradski način govora” i da su se zbog toga našli u neprijatnim situacijama.

Da li je sramota pričati dijalektom, postala je tema diskusije na forumu ana.rs jer su se mnogi mladi ljudi susreli sa ljudima koji su ih gledali sa nipodaštavanjem samo zato što njihov dijalekt se razlikuje od onog u čijem se okruženju nalaze.

I dok jedni brane svoj dijalekt i kraj iz kog dolaze, jedna Beograđanka kaže da joj nije problem akcenat, već što “južnjaci” ne koriste sve padeže.

Da pročitamo lični stav Zlatoja Martinova, publiciste

Postoji standardizovani srpski književni jezik sa jasno utvrđenim gramatičkim pravilima. I brojni dijalekti dakako.

Strogo lingvistički, svaki dijalekat jeste jezik ali kako postoje brojni, uvek se jedan – i to onaj kojim govori najveći deo populacije u jednoj zemlji – standardizuje i uzdiže na pijedestal književnog jezika.

Na tom i takvom standardnom jeziku vrše se zvanična opštenja (državni organi, sudovi, mediji, škole) ali u najvećem broj slučajeva i književno-umetničko stvaranje (mada je u književnosti kao carstvu slobode dozvoljena i neretko korišćena upotreba određenih dijalekata).

Isto tako standardnom jeziku se podučavaju đaci u školama, drugim rečima standardni jezik je svuda u svetu pa naravno i kod nas jezik obrazovanih ljudi.

Standard podrazumeva pravilnu upotrebu normiranih gramatičkih pravila ali i akcentuaciju, što kod dijalekata nije slučaj.

Dijalekti su kao i svaki jezik nastajali spontano, ali bez čvršće uspostavljenih pravila tako da se ne samo pojedine lekseme nego i sintaksičke konstrukcije razlikuju od jednog do drugog grada ili sela, od jednog do drugog čoveka.

Dijalekti su dakle u potpunosti lišeni korektivne asistencije lingvističke nauke koja proučava ne samo leksemsko-semantičke valence, već pre svega zakonitosti razvojnog duha nekog jezika.

Ona odbacuje neuke jezičke konstrukcije koje se protive tom duhu.

Svi narodi sveta imaju jedan standardni jezik uz koegzistiranje i mnogobrojnih dijalekata.

Tako je i u našem slučaju.

Dijalekte svakako treba čuvati kao deo jezičko-kulturne baštine jedne zemlje i jednog naroda.

Dijalekatska istorija nam ponekad pokazuje mnogo više od istorijskih dokumenata.

Za razliku od njih, ona se ne može krivotvoriti (može se samo svesno pogrešno interpretirati, što se dešava obično prilikom političke upotrebe!), ona pouzdano ume da svedoči o prošlosti jednog naroda odnosno delova istog naroda.

Mnogi pisci kod nas pišu na određenom dijalektu, što neretko izaziva simpatije, a ne porugu.

Nije potrebno posebno navoditi primere književnih dela Bore Stankovića nekada, ili u naše vreme pisca Ivana Ivanovića (npr. sjajan roman „Arizani“ napisan upravo na „južnom“ srpskom dijalektu).

I sâm sam napisao nekoliko priča na banatskom, „lalinskom“ dijalektu. Osetio sam to kao dug zavičaju.

Ali priznati dijalekte sa nepravilnim gramatičkim oblicima, sa lokalnom semantikom i lokalnom ponekad i arhaičnom semantičkom valencom, kao ravnopravan jezik sa standardnim književnim jezikom u javnom saobraćaju, potpuno je neprihvatljivo jer bi se time postavilo pitanje potrebe za standardnim jezikom.

A to bi sa svoje strane stvorilo jezički, još više semantički haos. Nekakve jezičke norme mora biti!

Čvrsto verujem da u Vranju, Nišu, Pirotu, Leskovcu, Babušnici i drugde na jugu Srbije, nastavnici svoje đake ne uče da je pravilno reći: „Idem iz Leskovac“ umesto: „Idem iz Leskovca.“

Jer iz duha srpskog jezika (ne iz nametnutih pravila nekoga „odozgo“) proizlazi sedam padežnih oblika.

Baš kao što je iz razvojnog duha staroslovenskog jezika proishodila jedna retka specifičnost: osim jednine i množine u tom jeziku postojala je još i dvojina.

Dakle, zadatak lingvističke nauke i gramatičara sastoji se u tome ne da bilo šta nameću, već da „ozakone“ ono što jezik kao živ fenomen svojim evolucionim procesima donosi.

Verujem da se na jugu Srbije i u javnom životu koristi književni jezik sa svim pravilima koja su propisana gramatikom srpskoga jezika.

Uostalom i mediji na jugu Srbije pišu i govore standardnim književnim jezikom.

Ta pravila nisu deo nikakve „beogradizacije“ kako se to neuko ponekad tvrdi na jugu Srbije čak i od pojedinih intelektualaca.

Ona su naučno utemeljena već skoro dvovekovnim izučavanjima našeg jezika.

„Teorije“ koje su se nedavno – upravo u listu Danas – čule o tome da „ako je Vuk Karadžić narečje svog sela uzeo za srpski književni jezik, onda i mi sa juga Srbije imamo to isto pravo“, pokazuje elementarno lingvističko neznanje: naime, Vukovo narečje je ijekavskog, dok je današnji standardni srpski jezik ekavskog izgovora.

Ovaj potonji izgovor nije „nametnut“ ni od koga, već se vremenom ustalio kao najfrekventniji govor srpske populacije, iz Vojvodine se u XIX veku preneo prvo na Šumadiju, a potom i na najveći deo zapadne Srbije (premda se npr. u Užicu ili Čačku još ponekad može čuti i ijekavski izgovor).

Da zaključim: dijalektima se niko ne sme podsmevati zbog pogrešne upotrebe gramatičkih oblika, jer oni predstavljaju jezičko blago jednog društva, jednog naroda, te stoga moraju biti očuvani. Ali govornike dijalekta obavezno treba učiti pravilnom jezičkom izrazu koji je normiran u formi standardnog, književnog jezika. Jer to je zapravo njihov (a ne nečiji tuđ!) jezik.

Da li ste vi imali iskustva sa negativnim reakcijama zbog vašeg akcenta i kako reagujete na ljude čije se akcentovanje reči razlikuje od vašeg?

Izvor: danas.rs, zena.blic.rs, Foto: Oliver Bunić/RAS Srbija