Ono što znamo i ne znamo o Dunavu

Dunav ili kako su ga drevni Tračani zvali – Istros, Skiti – Mataos, Rimljani – Danister i Danibius, Grci – Dunavius, Nemci i Austrijanci i sada ga zovu – Donau, Francuzi – Le Danibe, Mađari – Duna, Italijani – Danibo, Turci – Tuna, Rumuni – Dunarea, Česi, Slovaci i Rusi – Dunaj, a Srbi i Bugari – Dunav, je reka sa najviše imena.

O njemu su pisali Aristotel, Herodot, Strabon, Ovidije, Plinije Stariji, Tibul, Ciceron, Vergilije. Napoleon je rekao “Dunav je car među rekama”. Večan je kao Tibar, plodonosan kao Nil, veličanstven kao Misisipi, ljubljen kao Volga, živahan kao Rajna. Dunav je jedinstvena reka na evropskom kontinentu. Vekovima je istorija podunavskih naroda pisana i na obalama Dunava, a tako je sve do današnjih dana – Dunav je tu, a nekih od tih naroda više nema.

Dunav teče kroz Nemačku, Austriju, Slovačku, Mađarsku, Hrvatsku, Srbiju, Rumuniju, Bugarsku i Ukrajinu. Po veličini je 27. reka na svetu, po slivu 32. dok je u Evropi na drugom mestu, odmah iza Volge. Dunav po značaju u svetskom unutrašnjem vodnom saobraćaju zauzima 6. mesto posle: Misisipija, Rajne, Ohaja, Volge i Jangcekjanga. Međutim, po značaju u Evropi je na 3. mestu iza Rajne i Volge.

Nastaje od reka Brege i Brigaha. koje izviru u Švarcvaldu i spajaju se kod mesta Donaušingena, odakle teku pod imenom – Dunav. Tako je ustvari Dunav reka bez “izvora”. Takozvani izvor Dunava obzidan je mramorom sa natpisom “Caput Danubii”, u parku Donaušingena, zapravo je prvi i neznatan pritok Dunava. Na ušću u Crno More Dunav stvara deltu (5.500 km2) sa tri veća rukavca.

Prema fizičko-geografskim uslovima reka se deli na: Gornji (Alpski), Srednji (Panonski) i Donji (pontski) Dunav, zbog toga što veliki planinski lanci Alpa i Karpata dele sliv Dunava na tri dela, koji se međusobno bitno razlikuju po svojim morfološkim i hidrološkim osobenostima.

Smatra se da je alpski-gornji Dunav postao u gornjomiocenskom periodu (pre 30 mil. godina), kada nastaje tektonsko spuštanje kopna u oblasti, doline fione, i more prodire na sever u kopno. Sredinom miocena (pre 20-25 mil. godina) velikim tektonskim pokretima unutar alpsko-karpatskog luka planina nastao je Panonski bazen, koji se kao more prostirao sve do Aralskog jezera na istok, sa ostrvima, koji su u stvari predstavljali vrhove nekadašnjih planina. Na kraju miocena (pre 15 mil. godina) prekinuta je veza Panonskog mora sa svetskim morem. Sliv gornjeg-alpskog Dunava postao je kopno. Preko nataloženih morskih sedimenata potekle su reke, formirajući prvi hidrografski sliv gornjeg Dunava, koji se tada ulivao u jezero Bečkog bazena. Dalja tektonska pomeranja-izdizanja kopna dovela su do raspada Panonskog mora, koje se podelilo na Panonsko (bačasto) i Pontsko more, koja su se spajala preko morskog tesnaca koji se nalazio na mestu današnje Đerdapske klisure. U pliocenu ( pre 1-14 mil. godina) Panonsko more se postepeno povuklo i nestalo, a Pontsko more se održalo i postepeno pretvaralo u Crno more. Preostale vode Panonskog mora zadržavale su se u manjim jezerima (nazvana paludinska, po pužu iz roda Paludina), koja su uskoro bila zasuta rečnim i eolskim nanosom (pre 300.000 godina) na kraju pliocena do polovime pleistocena.

Tada se konačno formira hidrografski sistem basena Dunava, koji teče kroz Đerdapsku klisuru dalje kroz Ponsko more, odnosno jezera. Današnja savremena rečna mreža Dunava formirana je pred kraj pleistocena, odnosno pred očima ljudi iz kamenog doba. Ogranci Karpata su se dalje izdizali dok je Dunav dubio svoje korito stvarajući najveću i najlepšu klisuru u Evropi.

U Dunav utiče oko 300 pritoka.

Od svojih 3 505 km dužine, Dunav u Srbiji ima tok od 588 km koji počinje od tromeđe Srbije, Hrvatske i Mađarske na 1433 km, do 845.65 km gde napušta Srbiju i nastavlja tok između Bugarske i Rumunije. U Srbiji mu se pridružuju, tj. ulivaju Drava, Tisa, Sava, Tamiš, Velika Morava i Timok, kao i Nera koja stiže iz Rumunije.

Na Dunavu za svakog ima ponešto. Tok kroz Srbiju počinje ravničarskim predelima Vojvodine, a završava se najvećom i najlepšom rečnom klisurom u Evropi – Đerdapskom klisurom dugom 130 km.

U sastav Dunava ulaze i mnogobrojni kanali, bare, rukavci koji ga čine još zanimljivijim za plovidbu. Najviše sprudova, ada, rukavaca… ima u ravničarskom delu i njihovo pojavljivanje i nestajanje, zavisi od visine vodostaja.

Bogatstvo prirodnih lepota Dunava dopunjuju i kulturne znamenitosti, Lepenski Vir nastao, prema nekim izvorima u periodu između 6500 i 5500 godina p.n.e., dok je prema istraživanjima dr Predraga Ristića (doktorirao sa najvišom mogućom ocenom sa tezom “Rekonstrukcije preistorijske arhikteture Lepenskog Vira”), naseljavanje lokaliteta počelo 5410. godne p.n.e., kao i Vinča iz 5500 godine p.n.e.

Toliko toga za videti i doživeti, da je najbolje krenuti redom, da se ne propusti nešto.

Borčanski (Jojkićev) Dunavac – jedan rukavac Tamiša. Zove se još i Vizelj, Viselja. Dug je oko 2 km. Na nižem vodostaju nepristupačan za sve vrste plovila, dok na normalnom i visokom vodostaju mogu da uplove samo manja plovila. Postoji i vikend naselje.

Ulaz u rukavac Ada Huja – Sa gornje strane prohodan, ali se preporučuje ulaz sa donje strane u pregrađeni rukavac zvani “Karlica”, pored ostrvceta poznatog kao “Paradajz ostrvo. U rukavcu nekoliko marina, pogodnih za pristan, sa mogućnošću snabdevanja strujom i vodom. 

Višnjica – Prvobitno selo, a od sedamdesetih godina prigradsko naselje. Razne su priče o tome kako je dobila ime. Neki smatraju da je postojala još u doba Turaka i da je nazvana kada je u tim vremenima, devojka po imenu Višnja izvršila samoubistvo zbog neostvarene ljubavi. Postoji mišljenje i da su za ime zaslužena polja voćnjaka višnje, kao i da je mesto dobilo ime po Višnji Obrenović, majci Miloša Obrenovića. U sastavu Višnjice je i Višnjička banja koja je naziv “banja” dobila jer se u njoj nalazi lekoviti izvor vode bogate sumporom.

Račvanje Dunava u tri plovna rukavca – Velike, Srednje i Male vode – Sva tri su plovna, ali su samo Velike vode zvanično plovni put. Račvanje je stvorilo više ostrva. Između Velikih i Srednjih voda se nalazi ostrvo Forkontumac, dugo 7km i obraslo šumom. Nekada bilo karantin za ljude i robu koji su iz Turske dolazili u Austrougrasku. Na gornjem delu ostrva se nalazi vikend naselje Bela stena sa peščanom plažom čija veličina varira u zavisnosti od vodostaja. Srednje i Male vode dele ostrva Štefanac, Čakljanac i Donja ada koje su vremenom zbog zasutih rukavaca postale jedno ostrvo. Neki ga zovu i Ostrvo zaljubljenih. Turski Dunavac (Tos-pašin Dunavac), poznatiji kao Male vode, za koji postoji legenda da su ga Turci prokopali u nekom od ratnih pohoda. Pri ulasku treba ploviti bliže desnoj obali zbog sprudova koji se pojavljuju pri niskom vodostaju na levoj, tj “špicu” Srednjih i Malih voda. Takođe treba obratiti pažnju na panjeve na levoj obali, uglavnom na početku rukavca. Pogodan je za duži boravak i ribolov.

Ušće reke Tamiš – Izvire u Rumuniji, u srednjem delu Karpata. Od 359 km ukupne dužine, kroz Srbiju, tj Banat protiče 118 km. U antičkim vremenima se pominje kao Tibiskus i Tibisis. Ima mali pad celim tokom zbog čega je krivudav. Zvanično je plovan do Pančeva (3 km od ušća). Na ušću se prilikom visokog vodostaja pravi veliki liman. Ulaz u Tamiš je regulisan prevodnicom.

Pančevo – Zbog mnogobrojnih promena u vladavini u kojoj su se smenjivali Rimljani, Kelti, Huni, Avari, Sloveni, Mađari, Turci… često je menjan i naziv. Prvi naziv naselja je bio Panuka. Kao grad i trgovačka varoš se prvi put pominje 1153. godine. Današnji naziv je dobio 1918. godine. U blizini Pančeva se nalazi manastir Bavanište iz XVI veka. Vodom se do grada može doći samo ulaskom u Tamiš. Moguće je pristajanje za obalu ili uz neki od mnogobrojnih splavova-restorana.

Izlaz iz Srednjih voda – na desnoj je Veliko Selo, na levoj Starčevo, oba naselja udaljena po 4 km od obale. Na sadašnjoj teritoriji Starčeva je postojalo naselje još u mlađem kamenom dobu, o čemu svedoči arheološko nalazište (“Starčevačka kultura”). Pronađeni ostaci su potvrdili da je na ovom lokalitetu postojalo i tračansko-ilirsko, a kasnije i rimsko naselje. Srpsko naselje je postalo u XVI veku.